In dit gastblog schrijven we over de hoogbegaafde leerling. Hoogbegaafdheid is meer dan alleen IQ en er is niet een vaste definitie van. Je zou er een groot artikel over kunnen schrijven. Voor nu gaan we uit van de leerling die vanuit de meeste theorieën wordt gekenmerkt met een IQ van 130 of hoger, in combinatie met bepaalde persoonskenmerken en leereigenschappen. Misschien is dit schrijven herkenbaar voor je, omdat je een hoogbegaafde leerling in de klas hebt. Mogelijk zie je overeenkomsten met een leerling uit jouw klas, waarvan je niet weet of hij/zij hoogbegaafd is of dat hij/zij alleen een hoger cognitief vermogen heeft. Het kan ook zo zijn dat je deze leerling op een later moment tegen komt in jouw onderwijspraktijk.
Het klinkt wellicht vanzelfsprekend, maar een hoogbegaafde leerling heeft de leerkracht nodig om tot leren te komen. Als dit niet het geval is, is de leerstof niet goed afgestemd op de mogelijkheden van de leerling en dus niet uitdagend genoeg. Ik ben Iris Embrechts en ben afgelopen zomer afgestudeerd als Specialist Hoogbegaafdheid en differentiatie. In dit artikel geef ik je een aantal tips voor de begeleiding van hoogbegaafde leerlingen in de klas.
Realistische plannen
Je kan hele, mooie plannen schrijven, maar als ze binnen de klassensituatie niet uitvoerbaar zijn, zal het slagingspercentage nihil zijn. Wat haalbaar is in de klas, zal per klas en leerkracht verschillend zijn. Het is belangrijk om te kijken of je hoogbegaafde leerlingen kan clusteren met andere cognitief sterke leerlingen. De leerlingen kunnen elkaar tijdens het werk helpen en stimuleren. Tevens betrek je, door het clusteren, de hoogbegaafde leerling meer bij de groep.
Werken met compacten
Om erachter te komen welke leerstof de leerling wel en niet beheerst, is vooraf toetsen een pre. Onnodige uitgebreide instructie en herhalingsstof uit de methode, die de leerling beheerst, kan geschrapt worden. Door de leerstof beknopt aan te bieden (compacten), voorkom je dat leerlingen niets leren, gedemotiveerd raken, werkhoudingsproblemen krijgen en mogelijk zelfs gaan onderpresteren. Wat niet geschrapt mag worden, is de verkorte instructie. Het is belangrijk dat de hoogbegaafde leerling de juiste strategie aangeboden krijgt en dat hij/zij binding blijft houden met de groep.
Verrijkingswerk als vervangend werk
Als een hoogbegaafde leerling op een bepaald vakgebied compact, blijft er tijd over voor verrijkingswerk. Verrijkingswerk mag niet gezien worden als extra werk als het reguliere werk af is. Het is vervangend werk, wat past bij de leerdoelen van de leerling. Om ervoor te zorgen dat de verrijkingsstof geen vrijblijvend karakter krijgt, is het belangrijk om het werk na te kijken of over te kijken als de leerling het werk heeft nagekeken. Daarnaast helpt het integreren van de verrijkingsstof in een dag- of weekplanning bij het overzichtelijk en belangrijk maken van het vervangend werk voor zowel jou, als de leerling.
Houd zelf het overzicht
Zorg ervoor dat een leerling binnen je gezichtsveld blijft, zodat de leerling merkt dat het verrijkingswerk net zo belangrijk is als de reguliere lesstof. In de gang kunnen kinderen rustig en/of in een klein groepje werken. Helaas heb je als leerkracht niet altijd zicht op wat er in de gang gebeurt. Was de leerling met andere dingen bezig en had hij/zij daardoor zijn/haar werk niet af of was de opdracht erg moeilijk? In het evaluatiemoment kan je terugkoppelen wat je hebt gezien tijdens de les.
Evalueer wekelijks
Probeer één keer in de week een moment in te plannen, waarin wordt teruggeblikt op de afgelopen week en vooruitgeblikt op de daaropvolgende week. Is het gelukt om de afgesproken hoeveelheid werk te maken? Hoeveel opdrachten denk je de komende week te kunnen maken? Begrijp je wat je komende week moet doen? Wat doe je als je vastloopt? Behalve dat je tijdens een gesprek waardevolle informatie ontvangt over de leerling en aan een fijne relatie werkt, heb je er de rest van de week veel profijt van, omdat de leerling weet wat er van hem/haar verwacht wordt.
Laat ze werken met een kladblaadje
Hoogbegaafde leerlingen gebruiken soms eigen strategieën. Deze strategieën zijn niet altijd juist en efficiënt. Om het proces van de leerling te kunnen volgen, kan je de leerling vragen om een kladblaadje te gebruiken. Een kladblaadje kan ook een manier zijn, waarop de leerling laat zien dat hij/zij de moeilijke opdracht heeft proberen te maken. Na deze poging mag hij/zij de jou om hulp vragen.
Soms gaat het gepaard met weerstand
Als een leerling uit zijn/haar comfortzone wordt gehaald, door uitdagend verrijkingswerk, kan het voorkomen dat de leerling weerstand laat zien. Weerstand kan zich uiten in allerlei vormen, zoals langer doen over reguliere stof en clownesk gedrag. Vaak komt dit voort uit gevoelens van onzekerheid. Het is belangrijk dat je het verrijkingswerk niet wegneemt. Spreek je vertrouwen uit, leer de leerling omgaan met uitdagingen en geef aan dat fouten maken hoort bij het leerproces. Zet eventueel de Meichenbaum methode in om de leerling meer structuur en veiligheid te bieden.
Executieve vaardigheden van de leerling in beeld krijgen
Om een hoogbegaafde leerling voor te bereiden op het VO is het belangrijk om zo vroeg mogelijk de ontwikkeling van de executieve vaardigheden in beeld te krijgen (vaardigheden die zorgen voor efficiënt, sociaal en doelgericht gedrag) en zo nodig zwakke vaardigheden te versterken. Hoogbegaafde leerlingen ontwikkelen vaardigheden vaak minder goed omdat ze gewend zijn om niet ergens (veelvuldig) voor te oefenen. Dawson & Guare bieden hiervoor, in hun boek Slim Maar…, bruikbare methodieken aan.
Differentiëren in het VO
Het compacten en verrijken wordt steeds vaker toegepast in het VO. Positief nieuws voor de hoogbegaafde leerling. Mocht je in het VO werken en zelf nog zoekende zijn, kan deze good practice je wellicht (op weg) helpen. Engels lerares en oud-studiegenoot Conny Verwer laat haar leerlingen een instaptoets maken op www.readtheory.org om het leesvaardigheidsniveau te bepalen. Nadien krijgen de leerlingen teksten aangeboden op het eigen niveau, die gaandeweg aangepast worden naarmate de leerling vordert.
Bij de overige onderdelen mogen haar bovengemiddelde leerlingen kiezen welke leerstof zij maken (en schrappen) om de gestelde doelen te behalen. Als verrijking mogen zij een opdracht kiezen, uit een lijst met opdrachten die de leerkracht aanreikt. Leerlingen mogen ook eigen ideeën aandragen. Op eigen verzoek, uiteraard met doelen en kaders vanuit de leerkracht, is er op dit moment een leerling een Engelstalig boek aan het schrijven. Super inspirerend toch?
Gebruikte bronnen: Werken met begaafde leerlingen in de klas, Slim voor.. leerkrachten
Heb jij ook hoogbegaafde leerlingen in de klas? Wat doe jij om hen te bedienen in je onderwijspraktijk? Ben je bekend met compacten? Op welke manier kan jij die inzetten in je lessen? Hoe is het bij jou op school gesteld met verrijkingswerk? Ligt dat op de plank of is dat een uitdaging voor jou als docent?
Meer informatie over Iris
Iris Embrechts is leerkracht in het basisonderwijs. Daarnaast is zij hoogbegaafdheidsspecialist wat betekent dat ze beleid ontwerpt, dat ze lesgeeft aan de plusklas en dat ze leerlingen coacht. Verder doet ze ook aan consultatie. Ze heeft ook een Instagram-account waar je haar kunt volgen.
Word ook onderdeel van de Blijven Leren community!
Op sociale media praten we verder over onderwijs en delen we tips met elkaar. Volg Blijven Leren op Facebook, Youtube en Instagram. Wil je meer dan dat? Bekijk hier meer informatie over mijn diensten en samenwerken.
