Als leraar speel je een essentiële rol bij de groepsvorming van jouw klas. De groepsvorming bestaat uit verschillende fasen. Deze fasen kun je zien als een circulair proces. De verschillende fasen kunnen meerdere keren per jaar plaatsvinden. Onlangs mocht ik ‘Wijzer in groepsvorming (po)’ bekijken. Een handleiding met activiteiten en praktische overdenkingen per groepsfase. In dit artikel vertel ik je over de handleiding en deel ik wat eigen inzichten over groepsvorming en groepsdynamica.
De vijf fasen van groepsvorming
In de handleiding wordt de theorie van Bruce Tuckman geïntroduceerd. Het model van Tuckman wordt vaak gebruikt om groepsontwikkeling in het onderwijs te beschrijven. Oorspronkelijk is het model voor psychotherapeutische groepen ontworpen. Volgens Tuckman doorlopen groepen vijf fasen:
- Forming: oriënteren en (opnieuw) kennismaken met elkaar
- Storming: strijden om invloed, de verhoudingen worden duidelijk
- Norming: gemeenschappelijke normen en ongeschreven regels worden bepaald
- Performing: de groep is klaar voor het werken
- Adjourning: afscheid nemen (einde jaar of samenwerking)
Geheel terecht geven Esther en Femke – de auteurs van Wijzer in groepsvorming – aan dat de fasen ‘storming en norming’ in de onderwijspraktijk ook wel eens van plaats wisselen. Je kunt door samen normen op te stellen de fase van storming namelijk uitstellen of begeleiden waardoor die fase misschien minder ’stormachtig’ is. Daarom is het verstandig om aan de start van een schooljaar (of als een groep net bij elkaar is) samen te bespreken hoe men met elkaar wil omgaan. Bespreek ook hoe je omgaat met ongewenst gedrag, zodat de leerlingen onderling (en ook jij) elkaar constructief kunnen aanspreken.
Activiteiten voor groepsvorming (in het po)
Wijzer in groepsvorming (po) biedt 46 activiteiten. De activiteiten zijn handig op kleur gesorteerd, zodat je kunt zien bij welke van de vijf fasen de activiteit hoort. Per fase krijg je ook praktische tips en handreikingen. Op de website van Pica kun je daarnaast nog een aantal downloads vinden. Ik zal een paar activiteiten met je delen. Klik op de afbeelding om deze te vergroten.
Je kunt deze activiteit bij verschillende fasen inzetten. De eerste activiteit (oranje) hoort bij de fase ‘adjourning’. De tweede activiteit (rood) hoort bij de fase ‘performing’ en de derde activiteit (groen) hoort bij de fase ‘storming’.
Mooi aan de activiteit is dat je ze in het po, vo en mbo kunt inzetten. De manier waarop je dat doet en de taal die je gebruikt zal je aanpassen aan je doelgroep. ‘Hoe overleef ik groep…?’ kun je bijvoorbeeld gebruiken om een jaar te evalueren en te zien wat ze het jaar erop willen leren. Dat geeft nuttige informatie voor de mentor of loopbaanbegeleider. ‘Hello it’s me’ kun je gebruiken om met elkaar in gesprek te gaan en elkaar beter te leren kennen of als ‘uitwisselopdracht’. Zo werk ik vaak met het uitwisselen van stage-ervaringen of uitwerkingen van lesopdrachten. Dat kan op actieve wijze met deze activiteit. Bij ‘Hoeken – 2’ zou ik in het mbo termen uit het vakgebied van mijn studenten gebruiken.
Een aantal belangrijke inzichten over groepsvorming
In elk blog vertel ik ook een aantal eigen inzichten over het thema. Ik kan heel veel schrijven over dit onderwerp, bij de opleiding omgangskunde stonden groepsdynamica en groepsvorming namelijk centraal. Voor dit blog benoem ik 4 van de belangrijkste inzichten.
- De groepsvorming is een complex (cyclisch) proces.
Esther en Femke geven al mooi aan dat groepsvorming een cyclisch proces is. Als de groepssamenstelling verandert, kan ook de fase waarin de groep zit veranderen. Je kunt hierbij denken aan een student die later instroomt, van klas (of opleiding) verandert, studenten die onregelmatig aanwezig zijn (vanwege verzuim of ziekte). We kennen allemaal de situatie waarin de groep weer opnieuw in de stormingsfase komt doordat een student met een ‘leidende rol’ de groep verlaat. Als een klas een nieuwe mentor krijgt halverwege een schooljaar, heeft dat ook invloed. - Groepen functioneren op verschillende niveaus. Je kunt communicatie en gedrag beter begrijpen, door zicht te hebben op wat er speelt op de volgende vijf niveaus:
– Inhoudsniveau: het werken aan de doelstelling en taak (wat)
– Procedureniveau: de werkwijze ter concretisering van de doelstelling (hoe)
– Interactieniveau: het groepsproces en de onderlinge betrekkingen (tussen)
– Bestaansniveau: het individuele proces van ieder groepslid (binnen)
– Contextniveau: invloeden die in de groep doorklinken vanuit de context, bijvoorbeeld maatschappelijke invloeden (buiten).Als er onrust in de groep ontstaat kan dat met verschillende dingen te maken hebben. Je kunt de niveaus gebruiken om te analyseren waar het mis gaat en wat voor interventie nodig is om het groepsfunctioneren te verbeteren. Loont het bijvoorbeeld om structuur te bieden? Om een student individueel te spreken of zijn/haar individuele proces (wat ook weer effect heeft op het groepsfunctioneren)? Gaat er iets in de interactie niet goed of is er een vervelende onderstroom (gebeurtenissen, gedachten, ervaringen onder de oppervlakte die de interacties beïnvloeden)?
- De kracht van groepen. Ik vind het altijd waardevol om ook even uit te zoomen. We hebben het over groepen en hoe die functioneren. Door stil te staan bij de kracht van groepen, kun je ook expliciet gebruikmaken van de kracht van de groep. Wat een groep krachtig maakt, is onder andere:
– Dat groepen deelnemers veel mogelijkheden bieden om van elkaar te leren door middel van feedback, ervaringen en interactie. Als je dat inziet, kun je zoeken naar manieren om daar gebruik van te maken tijdens het leerproces.
– Dat groepen deelnemers helpen om herkenning en erkenning te vinden voor de eigen problematiek of uitdagingen. Studenten kunnen ontdekken dat ze niet alleen zijn in hun gedachten, twijfels en worstelingen. Hoe mooi is het als studenten samen ontdekken hoe ze met hun uitdagingen kunnen omgaan. Eventueel met begeleiding van jou.
– Dat groepen ervoor zorgen dat de deelnemers op verscheidene rollen worden aangesproken. In een groep kun je zowel hulp krijgen als zelf de helper zijn. - Dit zijn belangrijke interventies als je een groepsklimaat wilt creëren waarin iedereen zich sociaal-emotioneel thuis voelt. Drie van de vier inzichten deed ik op uit het boek Groepsdynamica van Jan Remmerswaal. Je vindt er ook een lijstje met interventies voor een groepsklimaat waarin iedereen zich sociaal-emotioneel thuis voelt. Het is erg belangrijk om je veilig te voelen binnen de groep. Een aantal interventies:
– Ruimte nemen voor kennismaking, persoonlijke begroeting en een rustige start
– Aansluiten bij de ervaring en de beleving van groepsleden (stel vragen als: ‘Hoe zit iedereen erbij?’ en ‘Kunnen we verder?’)
– Positief bekrachtigen van ieders inbreng en herkenning bij elkaar stimuleren
– Een open en directe communicatie in de groep stimuleren, bijvoorbeeld door groepsleden direct op elkaar te laten reageren en door onderlinge communicatie en rollen of posities in de groep bespreekbaar te maken
– Kritiek op de leider toestaan en (indien nodig) heretiketteren als een constructieve poging om het groepsfunctioneren te verbeteren.
In dit blog stonden we stil bij ‘Wijzer in groepsvorming (po)’, we bespraken theorie, activiteiten en ik deelde wat eigen inzichten over groepsvorming en groepsdynamica. Welke inzichten heb jij opgedaan over groepsvorming? Heb je nog mooie tips voor ons? Deel ze in de comments.
Meer informatie
Ik ben dankbaar dat ik Wijzer in groepsvorming (po) cadeau gekregen heb, zodat ik er voor jullie wat over kon schrijven. Ben je benieuwd naar de activiteiten? Je kunt Wijzer in groepsvorming (po) aanschaffen via de website van Pica voor €24,90.
Word ook onderdeel van de Blijven Leren community!
Op sociale media praten we verder over onderwijs en delen we tips met elkaar. Volg Blijven Leren op Facebook, Youtube en Instagram. Wil je meer dan dat? Bekijk hier meer informatie over mijn diensten en samenwerken.
