In het mbo-onderwijs komen we voortdurend spanningsvelden tegen. Een van de meest besproken is de balans tussen teamwork en de autonomie van docenten. Teams zijn van belang voor samenwerking en innovatie, terwijl docenten ook waarde hechten aan hun eigen stijl, expertise en verantwoordelijkheid. Dit spanningsveld hoeft geen conflict te zijn, maar kan juist complementair werken. Het is een uitdaging om samen aan teamdoelen te werken, terwijl je ruimte behoudt voor persoonlijke invulling. In dit blog bespreken we die spanning en verkennen we hoe je ermee om zou kunnen gaan.
Een blogreeks
Dit blog is onderdeel van een blogreeks waarin ik verschillende uitdagingen en kansen in het mbo-onderwijs onder de loep zal nemen. Onlangs las ik een LinkedIn-post die belangrijke spanningsvelden binnen ons onderwijs aanstipte maar ik was het niet eens met de simplistische benadering ervan. Er is meer nuance nodig. Veelal wordt er geroepen dat dingen anders en beter moeten in het onderwijs. Ik geloof dat er altijd ruimte is voor verbetering, maar wat is ‘beter’? Er bestaat geen one-size-fits-all oplossing. Wat voor de een werkt, kan voor een ander een doorn in het oog zijn. En dan hebben we het nog niet over verschillende belanghebbenden. Daarom is het belangrijk dat we onderwijs vanuit het grote plaatje benaderen en verschillende perspectieven in overweging blijven nemen. In deze blogreeks benoem ik een aantal spanningsvelden en denkrichtingen die onderwijsmakers kunnen verkennen met elkaar. Elk blog sluit ik af met reflectievragen. Ik moedig je aan om je gedachten en ideeën (met mij) te delen. Het is waardevol om verschillende stemmen te horen, want onderwijsuitdagingen zijn nooit eenvoudig en verdienen een genuanceerde discussie.
Laten we in dit derde blog dieper ingaan op het spanningsveld tussen teamwork en autonomie: hoe kunnen deze elkaar versterken zonder elkaar te beperken?
Wat zegt onderzoek over teamwork en autonomie?
Het spanningsveld tussen samenwerking en autonomie is al uitgebreid onderzocht. Michael Fullan, een toonaangevend onderzoeker op het gebied van onderwijsvernieuwing, stelt dat effectieve verbeteringen voortkomen uit de collectieve capaciteit van teams. Samenwerking binnen teams bevordert het delen van best practices en het realiseren van gemeenschappelijke doelen. Tegelijkertijd benadrukt hij dat professionele autonomie noodzakelijk is om innovatie te stimuleren. In zijn werk benadrukt Fullan het belang van professional capital: de combinatie van menselijk kapitaal (individuele capaciteiten), sociaal kapitaal (samenwerking) en organisatorisch kapitaal (ondersteunende systemen) voor succesvolle onderwijsverbetering. Succesvolle teams combineren sterke individuele capaciteiten met een cultuur van samenwerking en ondersteuning.
Andy Hargreaves bouwt verder op Fullan’s werk met zijn concept van disciplined collaboration, waarbij samenwerking plaatsvindt binnen een gestructureerd framework dat ruimte biedt voor de professionele vrijheid van elke docent. Dit helpt teams om gezamenlijke doelen te realiseren zonder dat je inboet op de autonomie van teamleden. Deze samenwerking biedt de kans om het beste van beide werelden te benutten: sterke individuele expertise en gezamenlijke vooruitgang.
John Hattie voegt een belangrijke dimensie toe door te benadrukken dat samenwerking pas echt effectief is wanneer deze doelgericht is en gericht op het verbeteren van leeruitkomsten. Terwijl Fullan en Hargreaves de waarde van samenwerking en autonomie in teams benadrukken, legt Hattie de nadruk op het feit dat samenwerking alleen impact heeft als het specifiek gericht is op het verbeteren van de leerprestaties van studenten.
Dansen met dilemma’s
Lenette Schuijt biedt in mijn beleving een boeiend ander perspectief. Volgens Lenette hoeven we het spanningsveld tussen samenwerking en autonomie niet te zien als een probleem dat opgelost moet worden. Ze introduceert het idee van ‘dansen met dilemma’s’ waarbij paradoxen niet worden ontkend, maar juist worden omarmd en benut. Deze benadering stelt dat teams veerkrachtiger en innovatiever worden door spanning te accepteren en te benutten. In plaats van samenwerking en autonomie te beschouwen als twee tegenovergestelde krachten, kunnen ze elkaar versterken wanneer ze beide als waardevol worden gezien.
Een concreet voorbeeld hiervan is een team dat gezamenlijke doelen formuleert terwijl individuele docenten de vrijheid behouden om die doelen op hun eigen manier te realiseren. Dit vraagt om een cultuur waarin beide krachten worden gewaardeerd en gezien worden als iets wat elkaar versterkt.
Waarom spanningen omarmen werkt
Een van de belangrijkste voordelen van het omarmen van deze spanningen is flexibiliteit en innovatie. Wanneer teams de balans tussen samenwerking en autonomie waarderen, zijn ze beter in staat om zich aan te passen aan veranderende omstandigheden. Ze kunnen snel inspelen op nieuwe ideeën en uitdagingen, wat de creativiteit en innovatie bevordert.
Daarnaast zorgt deze balans voor wederzijdse versterking. Docenten voelen zich zowel gewaardeerd voor hun eigen unieke bijdrage als geïnspireerd door de input van hun collega’s. Het besef dat samenwerking niet ten koste gaat van persoonlijke vrijheid, creëert een omgeving waarin iedereen zich gesteund voelt, maar ook de ruimte heeft om zelfstandig te werken.
Deze positieve dynamiek verhoogt ook de motivatie en betrokkenheid van docenten. Wanneer zowel autonomie als samenwerking centraal staan, ontstaat er een cultuur waarin werkplezier en inzet toenemen. Docenten voelen zich gemotiveerd omdat ze ruimte hebben om hun eigen werkstijl te ontwikkelen, terwijl ze tegelijkertijd kunnen profiteren van de gezamenlijke kennis en ervaring binnen het team.
Ten slotte leidt deze synergie tot betere onderwijsresultaten. Wanneer teams optimaal gebruikmaken van de kracht van zowel samenwerking als autonomie, kunnen ze effectievere en creatievere oplossingen ontwikkelen die de leerresultaten van studenten ten goede komen. De combinatie van individuele vrijheid en gezamenlijke verantwoordelijkheid maakt het onderwijs dynamischer en succesvoller voor iedereen.
Loslatend sturen
Een belangrijke benadering van leiderschap die bijdraagt aan het balanceren van teamwork en autonomie is loslatend sturen, een concept uit het adaptive leadership van Ronald Heifetz. Deze leiderschapsstijl combineert duidelijke kaders met ruimte voor individuele initiatieven.
Wat houdt loslatend sturen in? Het betekent dat leidinggevenden niet alles willen controleren. Zij nemen een faciliterende rol aan. Leiders stellen duidelijke doelen en de strategische richting vast, maar respecteren de autonomie van docenten in hoe zij die doelen bereiken. Het vraagt om een balans tussen het geven van vertrouwen en het stellen van verwachtingen.
Volgens Heifetz is dit cruciaal in complexe systemen zoals het onderwijs, waar leiders moeten navigeren tussen verschillende behoeften en prioriteiten. Dit type leiderschap stimuleert docenten om zelf verantwoordelijkheid te nemen voor hun bijdrage aan zowel hun eigen ontwikkeling als de doelen van het team.
In de praktijk
Een voorbeeld: in een team waar ik werkte hadden we allemaal het gezamenlijke doel om de lessen ijzersterk te laten beginnen, zodat studenten meteen betrokken waren en wisten wat ze konden verwachten. We spraken af dat we snel zouden starten met de les, en iedereen kreeg de vrijheid om hier op een eigen manier invulling aan te geven. Deze diversiteit leidde tot verschillende aanpakken wat het leuk maakte voor studenten, en collega’s konden veel van elkaar leren. Een collega begon zijn lessen bijvoorbeeld met een praktijkvoorbeeld uit het werkveld. Hij vertelde hoe een specifieke situatie zich in de praktijk had afgespeeld en koppelde die direct aan het onderwerp van de les. Dit prikkelde de nieuwsgierigheid van studenten en gaf hen een helder beeld van de relevantie van de lesstof. Een andere collega maakte gebruik van actuele nieuwsartikelen. Ze selecteerde een artikel dat aansloot bij het thema van de les en vroeg studenten om hier kort hun mening over te geven. Dit zorgde ervoor dat de les direct interactief werd en gaf studenten de kans om hun eigen inzichten te delen.
Hoewel de invulling van de startmomenten verschilde, zorgde de gezamenlijke afspraak om snel en duidelijk te beginnen ervoor dat studenten consistent wisten wat ze konden verwachten: een actieve, doelgerichte start waarin ze direct werden uitgedaagd. Door deze balans tussen een gezamenlijk doel en persoonlijke aanpak wisten we een sterke basis te leggen voor het verdere verloop van de les.
Conclusie
Het spanningsveld tussen samenwerking en autonomie hoeft geen obstakel te zijn dat moet worden overwonnen, het is ook een kans om het beste uit beide werelden te halen. Teams in het mbo-onderwijs kunnen groeien door deze spanning te omarmen, omdat het ruimte biedt voor flexibiliteit, creativiteit en innovatie. Wanneer docenten de vrijheid krijgen om hun eigen expertise in te zetten binnen een gedeeld kader, ontstaat een cultuur waarin iedereen zich gesteund voelt en zelfstandig kan werken.
Leiderschap speelt hierin een belangrijke rol. Met een aanpak zoals loslatend sturen kun je duidelijke doelen combineren met ruimte voor professionele autonomie, wat niet alleen de motivatie en betrokkenheid van docenten versterkt maar ook bijdraagt aan betere leerresultaten voor studenten.
Reflectievragen
Zoals je van mij gewend bent weer een aantal vragen om over na te denken:
- Hoe kun je als team gezamenlijke doelen formuleren zonder de unieke aanpak en kwaliteiten van individuele docenten uit het oog te verliezen?
- Welke kleine veranderingen in jouw werkstijl zouden de balans tussen samenwerking en autonomie in jouw team kunnen versterken?
- Hoe creëer je als leidinggevende of teamlid een cultuur waarin spanningsvelden worden gezien als kansen voor groei in plaats van als obstakels?
Heb jij een antwoord op deze reflectievragen? Wil je jouw ervaringen delen in een community? Dat kan via de Blijven Leren Academy.
Leuk dat je er weer bij was, tot de volgende!
Word ook onderdeel van de Blijven Leren Community!
Hi, ik ben Shauna! Ik help gepassioneerde en nieuwsgierige onderwijsmakers om met vertrouwen en energie tot goed onderwijs te komen. Onze studenten verdienen het beste, en dat begint bij onderwijsprofessionals die met plezier en vanuit overtuiging werken. In de Blijven Leren Community delen we inzichten, reflecteren we op complexe uitdagingen en delen we denkrichtingen die het verschil kunnen maken. Volg Blijven Leren op Instagram en LinkedIn en praat met ons mee!
