Het onderwijs is continu in beweging en dat zorgt voor flinke uitdagingen voor onderwijsmakers. Een van de grootste knelpunten waar veel scholen mee te maken hebben is de balans vinden tussen het professionaliseren van docenten en de primaire taak van de onderwijsgevenden. Iedereen weet hoe belangrijk professionele ontwikkeling is voor goed onderwijs, maar hoe blijf je jezelf als docent ontwikkelen zonder dat het ten koste gaat van je tijd met de studenten? In dit blog bespreek ik de spanning tussen de noodzaak om docenten te laten groeien en ontwikkelen zonder dat dit ten koste gaat van hun tijd in de klas en de kwaliteit van het lesgeven.
Een blogreeks
Dit blog is onderdeel van een blogreeks waarin ik verschillende uitdagingen en kansen in het mbo-onderwijs onder de loep zal nemen. Onlangs las ik een LinkedIn-post die belangrijke spanningsvelden binnen ons onderwijs aanstipte maar ik was het niet eens met de simplistische benadering ervan. Er is meer nuance nodig. Veelal wordt er geroepen dat dingen anders en beter moeten in het onderwijs. Ik geloof dat er altijd ruimte is voor verbetering, maar wat is ‘beter’? Er bestaat geen one-size-fits-all oplossing. Wat voor de een werkt, kan voor een ander een doorn in het oog zijn. En dan hebben we het nog niet over verschillende belanghebbenden. Daarom is het belangrijk dat we onderwijs vanuit het grote plaatje benaderen en verschillende perspectieven in overweging blijven nemen. In deze blogreeks benoem ik een aantal spanningsvelden en denkrichtingen die onderwijsmakers kunnen verkennen met elkaar. Elk blog sluit ik af met reflectievragen. Ik moedig je aan om je gedachten en ideeën (met mij) te delen. Het is waardevol om verschillende stemmen te horen, want onderwijsuitdagingen zijn nooit eenvoudig en verdienen een genuanceerde discussie.
En dan nu over naar het eerste blog met als spanningsveld: de spanning tussen de noodzaak om docenten te laten groeien en ontwikkelen, zonder dat dit ten koste gaat van hun tijd in de klas en de kwaliteit van het lesgeven.
Wat heeft prioriteit?
Er is een sterke nadruk op het professionaliseren van docenten. Van hen wordt verwacht dat ze blijven leren, zich blijven ontwikkelen en hun kennis up-to-date houden. Dit is logisch in een wereld waarin onderwijs en technologie zich snel ontwikkelen. Docenten worden regelmatig uit de klas gehaald om cursussen te volgen of deel te nemen aan werkgroepen en nascholingen. Het roept een belangrijke vraag op: wat heeft prioriteit? Het opleiden van docenten of het geven van lessen?
De wens om te professionaliseren is er bij veel docenten, de tijd en ruimte hiervoor is vaak schaars. Dit creëert een spanningsveld: hoe kunnen docenten zich ontwikkelen zonder dat hun dagelijkse lespraktijk hieronder lijdt? Docenten ervaren vaak dat hun werkdruk toeneemt door de extra taken die bij professionalisering komen kijken. Hoewel deze taken bedoeld zijn om de kwaliteit van het onderwijs te verhogen, komt het er in de praktijk vaak op neer dat docenten minder tijd hebben om hun lessen goed voor te bereiden en na te denken over de behoeften van hun studenten.
Hoe zorg je voor een goede balans?
Een oplossing zou kunnen zijn om professionalisering meer te integreren met de dagelijkse praktijk van docenten. Denk aan coaching-on-the-job waarbij docenten nieuwe technieken of methoden leren zonder dat ze uit de klas gehaald worden. Ook kunnen scholen ruimte creëren voor “team-teaching”, waarbij docenten van elkaar leren terwijl ze samen lesgeven. Hierdoor blijven docenten verbonden met hun klas, terwijl ze zichzelf blijven ontwikkelen. Deze vormen zorgen voor een betere balans. Ook is professionalisering die aansluit bij de dagelijkse praktijk effectief.
Teams als motor van professionalisering
Een effectieve manier om professionalisering te integreren in de dagelijkse praktijk begint bij de teams zelf. Door als team na te gaan welke ontwikkeling nodig is kunnen docenten gezamenlijk bepalen hoe dit op een haalbare manier kan worden geïmplementeerd. Deze gezamenlijke aanpak versterkt niet alleen de betrokkenheid, maar zorgt ervoor dat de professionalisering aansluit bij de specifieke behoeften van de teamleden en hun studenten.
Docenten: wat kan je zelf organiseren of initiëren binnen je team?
Mijn ervaring is dat docenten zelf voor een cultuur van samen leren kunnen zorgen. Dit kunnen ze doen door zelf een en ander te organiseren en te initiëren binnen het team. Onderwijskwaliteit is een teamprestatie, daarom professionaliseren collega’s samen. Een aantal suggesties:
1. On-the-job coaching en directe integratie in de lespraktijk
Professionalisering is het meest effectief wanneer deze naadloos geïntegreerd is in het dagelijkse werk. Bij on-the-job coaching begeleiden coaches docenten tijdens hun les en geven zij directe feedback. Zo leren docenten terwijl ze lesgeven, zonder dat ze extra tijd buiten de klas moeten vrijmaken. Dit maakt professionalisering relevant en direct toepasbaar.
2. Peer-to-peer feedback en flitslesbezoeken
Regelmatige peer-to-peer feedbacksessies en flitslesbezoeken bieden docenten de kans om van elkaar te leren. Het is ook een laagdrempelige manier omdat docenten elkaar observeren tijdens korte, informele bezoeken en constructieve feedback geven. Dit versterkt de samenwerking en helpt docenten om hun lessen continu te verbeteren zonder dat veel tijd in beslag neemt.
3. Teamplannen voor professionalisering
Teams kunnen gezamenlijk professionaliseringsdoelen stellen (en daarmee focus bepalen) door dit op te nemen in hun teamplan. Dit biedt structuur en zorgt ervoor dat elke docent binnen het team duidelijkheid heeft over de beschikbare tijd en ruimte voor ontwikkeling. Samen beslissen over welke professionaliseringsactiviteiten waardevol zijn, zorgt ervoor dat de teamleden zich ondersteund voelen en gezamenlijk verantwoordelijk zijn voor zowel hun groei als de kwaliteit van het onderwijs.
4. Flexibiliteit in planning, reflectie, lesontwerp en intervisie
Docenten kunnen hun werkdruk verminderen door intervisie, gezamenlijk lesontwerp en reflectiemomenten in te bouwen tijdens bestaande vergaderingen. Dit bevordert niet alleen professionele ontwikkeling, maar versterkt ook de collegiale band en stimuleert innovatie binnen het team. Door het binnen reeds gefaciliteerde tijd te organiseren voorkom je dat het ‘bovenop’ alle andere werkzaamheden komt.
Leidinggevenden: hoe creëer je ruimte voor ontwikkeling?
De docenten hebben een grote rol bij kwaliteitsborging en professionalisering. Dit geldt ook voor leidinggevenden. Ik ben van mening dat je als leidinggevende een beeld moet hebben van ‘goed’ onderwijs en gedegen professionalisering van de docenten. Ook moet je er oog voor hebben in je facilitering en het team deelgenoot kunnen maken van de keuzes die er te maken zijn. Een aantal suggesties voor leidinggevenden:
1. Versterk de autonomie van docenten
De docenten staan in direct contact met de studenten en zij zijn expert in hun vakgebied. Leidinggevenden kunnen bijdragen aan de professionalisering door docenten autonomie te geven over hun eigen ontwikkeling. Dit kan bijvoorbeeld door docenten met elkaar te laten bepalen welke deskundigheidsbevordering er teambreed nodig of gewenst is, en wat docenten als individu willen leren. Laat de docenten zelf bepalen hoe de professionele ontwikkeling vorm moet krijgen en leg dit bijvoorbeeld vast in het teamplan. Uiteraard kan je de docenten inspireren door middel van de andere suggesties die ik ga noemen.
2. Stimuleer methoden die aansluiten bij de werkpraktijk
Zorg ervoor dat ontwikkelingsinitiatieven direct gekoppeld zijn aan de dagelijkse praktijk van docenten. Bijvoorbeeld door praktijkgericht leren te bevorderen. Docenten leren het meest wanneer ze hun ervaringen in de klas direct kunnen koppelen aan professionele groei.
3. Gebruik flexibele en geïntegreerde trainingsvormen
In plaats van losse cursussen of studiedagen kan je het team stimuleren flexibele trainingsvormen te kiezen zoals micro-learnings, on-the-job coaching en team-teaching. Deze methodes zorgen ervoor dat docenten niet uit de klas worden gehaald en hun ontwikkeling tegelijkertijd plaatsvindt met het lesgeven. Zo wordt professionalisering een doorlopend proces dat beter aansluit bij de praktijk.
4. Stimuleer een cultuur van collegiale samenwerking
Teams spelen een sleutelrol in het verminderen van de werkdruk. Leidinggevenden kunnen een cultuur van samenwerking bevorderen door ruimte te creëren voor teamvergaderingen, gezamenlijk lesontwerp en intervisie binnen de school. Dit biedt docenten de mogelijkheid om samen te werken en gezamenlijk verantwoordelijkheid te nemen voor hun groei. Dit helpt niet alleen de professionalisering, maar versterkt ook de sociale verbinding en het welzijn van docenten.
Dus, nooit meer in een werkgroep of een denktank?
Er zijn ook docenten die juist werkplezier halen uit het deelnemen aan een denktank of een werkgroep. Die een betere docent worden of leren hoe ze breder kunnen bijdragen aan kwalitatief goed onderwijs binnen de organisatie. Ook zijn er andere redenen om met werkgroepen te werken. Het blijft wel zoeken naar de balans en het is belangrijk om over de inrichting van werkgroepen en denktanks na te denken. Daar zal ik later een blog over schrijven.
Reflectievragen
- Hoe kunnen scholen professionalisering organiseren zodat deze naadloos aansluit bij de dagelijkse praktijk van docenten?
- Welke professionaliseringsactiviteiten leveren docenten de meeste waarde op, en hoe kunnen deze gecombineerd met klasverantwoordelijkheden?
- Hoe kunnen docenten als onderdeel van hun team bijdragen aan een gezamenlijke aanpak voor professionalisering die zowel hun ontwikkeling als die van hun collega’s ondersteunt?
Heb jij een antwoord op deze reflectievragen of wil je jouw ervaringen delen? Dat kan via de Blijven Leren Academy.
Leuk dat je er weer bij was, tot de volgende!
Word ook onderdeel van de Blijven Leren Community!
Hi, ik ben Shauna! Ik help gepassioneerde en nieuwsgierige onderwijsmakers om met vertrouwen en energie tot goed onderwijs te komen. Onze studenten verdienen het beste, en dat begint bij onderwijsprofessionals die met plezier en vanuit overtuiging werken. In de Blijven Leren Community delen we inzichten, reflecteren we op complexe uitdagingen en delen we denkrichtingen die het verschil kunnen maken. Volg Blijven Leren op Instagram en LinkedIn en praat met ons mee!
