In het mbo-onderwijs komen we voortdurend spanningsvelden tegen. Eén daarvan keert steeds terug: de spanning tussen teamwork en de autonomie van docenten. We verwachten dat teams samenwerken, kennis delen en samen ontwikkelen. Tegelijkertijd hechten docenten aan professionele vrijheid, aan hun eigen stijl, expertise en verantwoordelijkheid voor de klas. In dit blog verken ik wat er gebeurt wanneer we deze spanning serieus nemen.
Twee waarden die elkaar nodig hebben
Samenwerking en autonomie worden vaak tegenover elkaar gezet. Alsof meer teamwork automatisch minder professionele ruimte betekent, of alsof autonomie alleen kan bestaan buiten gezamenlijke afspraken om. In de praktijk is het ingewikkelder. Teams hebben samenwerking nodig om te leren, om patronen te herkennen en om onderwijs te ontwikkelen dat verder gaat dan individuele inspanningen. Tegelijkertijd ontstaat kwaliteit ook juist door verschillen: door vakmanschap, persoonlijke keuzes en professionele oordeelsvorming.
De vraag is dan niet: kiezen we voor teamwork of autonomie?
Maar: hoe kunnen beide naast elkaar bestaan, ook als dat spanning geeft?
Spanningen niet oplossen, maar verdragen
Wanneer teams proberen deze spanning op te lossen, ontstaat vaak één van twee bewegingen:
- of er worden steeds meer gezamenlijke afspraken gemaakt, waardoor docenten zich beperkt voelen
- of samenwerking wordt vrijblijvend, waardoor gezamenlijke richting ontbreekt
Beide bewegingen brengen risico’s met zich mee. Het helpt om het spanningsveld zelf bespreekbaar maken. Erkennen dat samenwerking soms wringt met autonomie. Dat gezamenlijke doelen soms botsen met individuele overtuigingen. Dat vraagt niet om snelle consensus, maar om ruimte te laten voor verschil: ruimte laten voor verschillende perspectieven zonder ze direct te willen oplossen. Juist in dat ongemak wordt zichtbaar wat teams belangrijk vinden.
Autonomie binnen een gedeeld kader
In teams waar samenwerking en autonomie elkaar versterken, zie je vaak hetzelfde patroon terug: er is een gedeeld kader, maar geen dichtgetimmerde uitvoering. Teams maken samen afspraken over wat zij belangrijk vinden, en laten vervolgens ruimte voor verschillende manieren om dat vorm te geven. Dat vraagt vertrouwen. En het vraagt ook gesprekken over grenzen:
- Waar stopt vrijheid?
- Wanneer vraagt het team iets van mij?
- En wanneer mag ik afwijken omdat mijn context daarom vraagt?
Die vragen hebben geen vast antwoord. Ze vragen om herhaald gesprek.
Leiderschap als ruimtegever, niet als oplosser
In dit spanningsveld speelt leiderschap een belangrijke rol. Niet door te bepalen hoe het moet, maar door het spanningsveld niet weg te managen. Door richting te geven zonder alles vast te leggen. Door keuzes expliciet te maken, inclusief wat die keuzes kosten.
Leiderschap betekent hier: ruimte creëren waarin docenten hun professionele verantwoordelijkheid kunnen nemen, zonder dat het gezamenlijke geheel uit beeld verdwijnt. Dat vraagt loslaten en begrenzen. En vooral: het verdragen dat niet alles tegelijk kan.
Een praktijkmoment
In een team waar ik werkte, spraken we af dat lessen sterk en duidelijk zouden starten. Niet omdat iedereen hetzelfde moest doen, maar omdat we wilden dat studenten wisten waar ze aan toe waren. Hoe die start eruitzag, mocht iedereen zelf invullen. De één begon met een praktijkvoorbeeld, de ander met een actuele gebeurtenis of een korte vraag aan de groep. De vormen verschilden, de intentie was hetzelfde. Juist die combinatie zorgde voor herkenbaarheid voor studenten en ruimte voor docenten. Het werkte niet omdat het perfect was, maar omdat het bespreekbaar bleef en iedereen ook eigen ruimte had voor vakmanschap.
Wat dit zichtbaar maakt
Het spanningsveld tussen teamwork en autonomie verdwijnt niet. En misschien hoeft dat ook niet. Het laat zien dat onderwijs mensenwerk is, waarin verschillen, overtuigingen en verantwoordelijkheden samenkomen. Wanneer teams die spanning niet zien als obstakel, maar als signaal, ontstaat ruimte om samen te blijven leren. Niet door alles dicht te regelen, maar door steeds opnieuw te onderzoeken: wat vraagt dit nu van ons?
Reflectievragen
- Waar ervaar jij spanning tussen teamafspraken en je professionele autonomie?
- Welke verschillen in je team worden nu gladgestreken, terwijl ze misschien iets te zeggen hebben?
- Wat zou er veranderen als jullie dit spanningsveld vaker als gespreksonderwerp nemen?
Ik ben benieuwd wat deze tekst met je doet. Deel het gerust via de Blijven Leren Academy.
Word ook onderdeel van de Blijven Leren Community!
Hi, ik ben Shauna. Ik help mbo-professionals om de complexe samenhang tussen onderwijs en samenleving beter te begrijpen, zodat zij betekenisvolle keuzes kunnen maken in hun werk. Niet met kant-en-klare oplossingen, maar door samen te onderzoeken, te reflecteren en te experimenteren met manieren van leren, werken en samenwerken die passen bij complexiteit. In de Blijven Leren Community deel ik denkrichtingen en inzichten die helpen om patronen te herkennen, betere gesprekken te voeren en met meer vertrouwen te navigeren door verandering. Via Instagram en LinkedIn denk en leer ik graag met je mee.
Leuk dat je er weer bij was, tot de volgende!
