Denkbeelden: Een praktijkboek voor visuele leerstrategieën

DenkBeelden Blijven Leren

Zoals jullie weten lees ik graag boeken over onderwijs en persoonlijke ontwikkeling. Via Onderwijs Maak Je Samen kwam ik het boek ‘Denkbeelden’ tegen. Een stukje uit het boek: “Onze leerlingen groeien op in een kennissamenleving die razendsnel verandert door de invloed van technologie en een explosieve toename van visuele en online-informatie. De toekomst vraagt van leerlingen een stevige basiskennis op het gebied van taal en rekenen. Ook vaardigheden als samenwerken, sociale vaardigheden, visueel interpretatievermogen en probleemoplossend vermogen zijn belangrijk. Denkbeelden is een praktijkgerichte aanpak die je als docent uitstekend toerust om leerlingen voor te bereiden op de samenleving van de toekomst”. In dit artikel vertel ik meer over het boek. 

Hoe is het boek opgebouwd?

DenkBeelden Blijven LerenHet boek begint met een inleiding over visuele leerstrategieën. Er wordt uitgelegd dat visuele leerstrategieën een soort van gereedschappen zijn om informatie, gedachten en ideeën te ordenen en te structureren in beelden. Vervolgens wordt toegelicht welke cognitieve opbrengsten er zijn als je werkt met Denkbeelden en worden er praktijkopbrengsten genoemd.

Denkbeelden bestaat uit 10 visuele modellen met een denkraam. De modellen worden stuk voor stuk toegelicht. Aansluitend wordt uitgelegd hoe je coöperatief kunt leren met denkbeelden. Er worden ideeën gegeven voor de leraar en de leerling om online met denkbeelden te werken. Dan volgen er een hoofdstuk met denkbeelden in de praktijk en een hoofdstuk met achtergrondinformatie. Afsluitend wordt het invoeringsproces van werken met denkbeelden toegelicht en is er een literatuurlijst bijgevoegd.

Wetenschappelijke onderbouwing

Robert Marzano heeft de effecten van leerstrategieën op de cognitieve leerresultaten bewezen (Wat werkt in de klas, 2014). Dit resultaat wordt nog versterkt wanneer effectieve didactische strategieën met elkaar worden verbonden en gecombineerd.

Vijf didactische strategieën vormen de inhoudelijke onderbouwing van Denkbeelden:

  • Non-verbale representatie. Aan de hand van een schema is het gemakkelijker om gedachten weer te geven en te verwoorden naar anderen
  • Identificeren van overeenkomsten en verschillen. Een doelgerichte manier voor leerlingen om informatie te begrijpen en kennis duurzaam te onthouden. Een aantal Denkbeelden valt direct samen met dit denkproces
  • Samenvatten en notities maken. Al de tien visuele modellen van Denkbeelden kun je gebruiken om de les samen te vatten
  • Coöperatief leren. Samenwerken draagt waarneembaar en aantoonbaar bij aan de leerresultaten van leerlingen. De Denkbeelden werken extra effectief wanneer ze gecombineerd worden met werkvormen voor coöperatief leren
  • Voorkennis activeren. Binnen de verschillende vakgebieden kun je de leerlingen vragen om op te schrijven of tekenen wat ze al weten over een bepaald onderwerp.

Een tweede inhoudelijke onderbouwing is de Dual Coding Theory (DCT) van Allan Paivio. Volgens Pavio wordt informatie in het brein opgeslagen in ruwweg twee verschijningsvormen: linguïstisch en visueel. Hoe meer we beide coderingssystemen simultaan en integraal toepassen, hoe beter we kennis kunnen overdenken, verdiepen en vooral langdurig kunnen onthouden. Visuele modellen sluiten hier naadloos op aan.

Een aantal visuele leerstrategieën toelicht

Er zijn verschillende Denkbeelden te gebruiken in een lesactiviteit. Ik zal er drie toelichten. Voor een concrete toepassing en meer informatie verwijs ik graag naar het boek.

De cirkel

Dit is een breed toepasbare didactische werkvorm die vaak wordt ingezet als startactiviteit van een les. Met de cirkel brainstormen leerlingen breed over een onderwerp of definiëren ze een woord of begrip zonder na te denken over onderlinge verbanden. Wanneer de ideeën op papier zijn gezet beginnen leerlingen zelf verbanden te zien en herkennen.

Werkwijze:

  • Plaats in de binnencirkel een woord, getal, afbeelding of ander symbool waarmee je het centrale thema van deze cirkel weergeeft
  • Geef de studenten vooraf denktijd
  • Schrijf of teken in de buitencirkel zoveel mogelijk ideeën en items die in je opkomen over het centrale thema
  • Noteer in het denkraam (de ruimte tussen de buitencirkel en het rechthoekige kader) welke conclusies je kunt trekken bij het beschrijven van het thema.

DenkBeelden Blijven Leren DenkBeelden Blijven Leren

 

De trein

DenkBeelden Blijven LerenDit is een didactische werkvorm waarmee je de verschillende stappen in processen en gebeurtenissen inzichtelijk maakt. Deze werkvorm is gericht op volgorde-denken als denkproces. De trein is ook in te zetten in processen en conflicten tussen leerlingen. Processen en situaties binnen de sociale ontwikkeling kunnen ontrafeld worden in substappen.

Werkwijze:

  • Pak een blanco A4’tje en leg dat voor je. Schrijf bovenaan de naam van de trein
  • Teken daaronder minimaal drie rechthoeken
  • Schrijf in de rechthoeken de belangrijkste stappen
  • Teken zo mogelijk een niveau van kleinere rechthoeken onder de hoofdstappen
  • Schrijf in de kleine rechthoeken de substappen die horen bij de hoofdstap
  • Noteer in het denkraam welke conclusies je kunt trekken bij het beschrijven van het thema.

De strik

Dit is een didactische werkvorm waarmee je oorzaken en gevolgen van een gebeurtenis in kaart brengt. Je kunt er de oorzaken en gevolgen mee analyseren. In de strik staat altijd een gebeurtenis centraal. Het is een goede werkvorm om een gesprek of discussie tussen leerlingen op gang te brengen. Gebeurtenissen, zeker als ze actueel of sociaal-emotioneel van aard zijn, prikkelen leerlingen om samen verder en dieper na te denken over de oorzaken en gevolgen. Op het internet kunnen leerlingen volop afbeeldingen en videoclips vinden die een oorzaak of gevolg van een gebeurtenis verbeelden.

Werkwijze:

  • Plaats in de centrale rechthoek de gebeurtenis
  • Geef de leerlingen wat denktijd
  • Teken links van de gebeurtenis een aantal rechthoeken onder elkaar, zoveel als nodig. Schrijf of teken in elke rechthoek één oorzaak die heeft geleid tot de gebeurtenis
  • Rechts van de gebeurtenis teken je ook een aantal rechthoeken. Schrijf of teken in elke rechthoek één gevolg van de gebeurtenis
  • Verbind met pijlen (naar rechts) de oorzaken met een gebeurtenis
  • Verbind met pijlen (naar rechts) de gevolgen met een gebeurtenis
  • Noteer in het denkraam welke conclusies je kunt trekken bij het beschrijven van het thema. Noteer ook reflectieve vragen bij het thema, zoals:
    – Wat kan invloed hebben op hoe jij denkt over de oorzaken en gevolgen?
    – Waar heb je je informatie vandaan?

Coöperatief leren en denkbeelden

DenkBeelden Blijven LerenRobert Marzano (Wat werkt in de klas, 2007) vertelt dat coöperatieve werkvormen een effectieve didactische aanpak vormen, te meer als ze worden gecombineerd met andere effectieve didactische strategieën, zoals denkbeelden. Leerlingen dienen in de toekomst meer en meer competenties en vaardigheden te bezitten die hen in staat stellen om zich gemakkelijk aan te passen aan wisselende sociale contexten. Coöperatief teamwerk, interactie en communicatie vormen basiselementen van de werkomgeving van de toekomst. Het is daarom nodig dat het onderwijs van nu meer coöperatieve interactie bevat.

In het boek wordt toegelicht hoe je coöperatief klassenmanagement kan voeren. Ook worden er coöperatieve werkvormen gedeeld, te weten: Tafelrondje per tweetal, Tafelrondje per viertal, Tweetal coach, Tweetal check, Twee vergelijk, Twee praat, Rond praat en Simultaan Tafelrondje.

Zijn de werkvormen voor een specifieke doelgroep?

Ik denk dat je de werkvormen kunt aansluiten aan jouw leerdoelen en bij elke doelgroep kunt (mogelijk met een aanpassing) kunt inzetten. In het boek zie je veel voorbeelden van toepassingen in het basisonderwijs. Zelf zou ik de werkvormen inzetten om een meer complexe materie te ordenen en structureren. Waar je in het basisonderwijs de trein zou kunnen gebruiken voor de maanden van het jaar, zal ik de werkvorm gebruiken om de aanvraag van een uitkering procesmatig te beschrijven.

Meer informatie

Voor meer informatie over het boek wil ik graag verwijzen naar de website van Onderwijs Maak Je Samen. In het boek vind je per visuele leerstrategieën verschillende lesvoorbeelden en -toepassingen. Met afbeeldingen wordt getoond hoe het eruit ziet.

Werk jij ook met visuele leerstrategieën? Welke werkvorm spreekt jou aan? Op welke manier probeer jij de leerstof aan te bieden, zodat je leerlingen het gemakkelijk onthouden? Heb je inspiratie opgedaan uit dit artikel, waardoor je de komende tijd bewuster bepaalde werkvormen gaat inzetten in jouw lespraktijk? Hoe ga je dat aanpakken? Laat het ons weten in de reacties.

Word ook onderdeel van de Blijven Leren community!

Op sociale media praten we verder over onderwijs en delen we tips met elkaar. Volg Blijven Leren op Facebook, Youtube en Instagram. Wil je meer dan dat? Bekijk hier meer informatie over mijn diensten en samenwerken.

Denkbeelden een praktijkboek voor visuele leerstrategieën Blijven Leren

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *