Downloads

Een van mijn doelstellingen is om jullie te inspireren met lesideeën en werkvormen. Als je een rugzak vol met ideeën hebt, helpt dat om met een goed gevoel voor de klas te staan. Zelf houd ik van simpele vormen die met een kleine aanpassing in te zetten zijn voor mijn eigen onderwijspraktijk. Op deze pagina deel ik een aantal printables (te printen formats). Klik op de afbeelding om het pdf te downloaden. Bekijk de algemene voorwaarden voor informatie over het intellectueel eigendom van deze downloads. Een werkvorm uitgeprobeerd in jouw les? Ik vind het leuk als je een foto of tekstje deelt met hoe het is geweest. Dat kan op Facebook of Instagram. Enjoy!

Ik bied veel mogelijkheden om voor langere tijd onderdeel te zijn van de professionalisering van jou of jouw team. Bekijk het aanbod hier.

Verschillende kennismakingsvormen

De volgende werkvormen kan je op verschillende manieren inzetten. De inhoud van het ganzenbord kan je telkens aanpassen. Je kunt het spel inzetten als manier om kennismaken te faciliteren, ook kan je het spel prima inzetten om met de lesstof aan de slag te gaan. Ik hoorde laatst van een docent dat hij het spel heeft ingezet om de leerstof terug te koppelen vlak voor de toets. Ook was er een docente die met de klas een ganzenbord heeft ontwikkeld met wat er die periode was behandeld. Zij betrok de klas erbij, waardoor ze nog actiever met de leerstof bezig waren.

De andere vormen zijn voornamelijk als kennismaking bedoeld. Laat studenten/leerlingen elkaar bijvoorbeeld voorstellen; zouden ze een goede inschatting kunnen maken op basis van hun eerste indruk? De vormen stimuleren onderling contact bij de studenten/leerlingen, wat de groepsdynamica ten goede komt. Je kunt ervoor kiezen om andere vragen te bedenken bij het dobbelspel of om een andere inventarisatie te doen in plaats van ‘een fijne klasgenoot’. De cirkelbrainstorm kan je gebruiken om jezelf voor te stellen of om een ander jou voor te laten stellen. Blijf nagaan welk doel je wil bereiken en bedenk dan welk middel daar goed bij past.

 

Exitcards/exittickets

Een goed einde van de les is belangrijk voor rust en regelmaat in de klas. Daarnaast is het een belangrijk moment om te kijken of de klas de leerstof begrepen heeft, of er nog vragen zijn, om de verdieping aan te brengen en om lessen aan elkaar te verbinden. Je kunt hiervoor exitcards of exittickets gebruiken. In het pdf met verschillende exit tickets staan 7 varianten die je kunt inzetten. Er zit een ontwerp in met een diagonale streep. Je kunt je leerlingen twee antwoorden op laten schrijven, op basis van de vragen die je zelf formuleert. Daarnaast zie je een ontwerp met ‘Mijn top 5’, die kan ook over verschillende dingen gaan. De ‘To-Do’-lijst kun je gebruiken om leerlingen acties te laten bedenken bij hun project, ten aanzien van een toets of naar aanleiding van gekregen feedback. Bepaal je eigen doel!

Print voor elke leerling een kaart en geef ze de opdracht om antwoord te geven op wat er op de exitcard staat. Je kunt ze dit individueel laten doen of in groepjes. Beiden hebben zo voor- en nadelen. Individueel laten invullen kan handig zijn als je de informatie wil gebruiken om de les(sen) erna groepjes te maken ingedeeld op voorkennis of niveau. Door ze in groepjes aan de slag te zetten kan je bevorderen dat ze met elkaar in gesprek gaan over de lesstof, zodat ze weer een keer met elkaar herhalen wat er besproken is. Dat kan bijdragen aan het beklijven van de lesstof.

Formats voor overzicht en plannen

Zowel voor docenten als voor leerlingen is het van belang om overzicht te hebben. Gedurende een schooljaar komt er veel op je af. Het overzicht en planning van taken helpt je om in beeld te krijgen wat je dagelijks en wekelijks moet doen, ook kan je opschrijven welke andere taken ook nog een plek moeten krijgen in het overzicht. Print dit format en aantal keren en bepaal aan de hand van je rooster op welke dag je welke taken wil uitvoeren. Werk met data als je concreet wil zijn. Het format is bedoeld om een eerste overzicht te maken en deze taken weg te zetten op een specifieke dag in de week waardoor je rust en regelmaat creëert.

De morning dump helpt je om met een leeg hoofd te starten met je dag. De pagina kan je printen en ophangen bij je werkplek. ‘s Morgens schrijf je op wat er in je hoofd zit en bepaal je of je er wat mee moet in je planning. Ook kan het je eraan herinneren dat er ook zaken zijn die je zou willen doen. Ruim je daar ook tijd voor in op je werkdag?

De wekelijkse to do list helpt je om een overzicht te maken van je werkzaamheden gedurende de week. Zowel door docenten als leerlingen te gebruiken.

Feedbackbladen & Toetsanalyseblad

Uit onderzoek is gebleken dat feedback een belangrijk onderdeel is van het leerproces. Het is wel belangrijk dat je op een goede manier feedback geeft, waardoor een ander het begrijpt en er daadwerkelijk iets mee kan. Je kunt daar verschillende manieren voor bedenken, aansluitend bij de leerstof die jij aanbiedt.

Op deze pagina deel ik een format feedback op vaardigheden, die redelijk uniform is. Je geeft aan om welke vaardigheid het gaat en specificeert per vraag/opdracht wat goed gegaan is, wat fout gegaan is en hoe de vaardigheid verbetert kan worden. Ik wil je aanraden om een duidelijke rubriek te ontwikkelen die je gebruikt bij het invullen van dit format. Je kunt dan vanuit een norm beschrijven wat een leerling nog kan verbeteren.

Het format feedback op verslag is bijna hetzelfde. Anders aan dit format is dat je gericht per onderdeel van het verslag feedback geeft. Ook hierbij is het wenselijk om vanuit een rubriek te werken waar de norm beschreven staat. Onderdelen kunnen opdrachten in het verslag zijn, evenals de verslagtechniek.

Het format toetsanalyse is bedoeld om een leerling inzicht te geven in wat er fout gegaan is bij het maken van een toets. Door concreet te benoemen waar het mis gegaan is, kan de leerling leren inzien wat er verkeerd gaat.

Het format Wat voor fouten? is voor de leerling. Aan de hand van de gegeven feedback kan de leerling kijken waar het mis gegaan is, zodat de leerling de volgende keer niet meer dezelfde fout maakt. Het is een format dat goed aansluit bij het leren-leren.

Je kunt deze formats als leraar invullen voor de leerling. Een andere optie is om klassikaal te bespreken wat er goed gegaan is en wat beter kan. Je geeft de leerling dan dit format en die maakt voor zichzelf aantekeningen.

Reflectie

Reflecteren is een belangrijke competentie. Het gaat erom dat je terugkijkt naar een eerdere situatie om daar vervolgens van te leren. Ook in je klas kan je met je leerlingen reflecteren. Door dat te doen, stimuleer je ze om van gebeurtenissen te leren en laat je zien dat leren iets is wat continu plaatsvindt. 

Met het format Mijn Reflectie kan je je leerlingen op verschillende situaties laten reflecteren. Je leerlingen bedenken waar ze tevreden over zijn, waar ze over twijfelen en wat ze graag beter hadden gedaan. Dit kan een individuele oefening zijn of je laat men eerst met elkaar de situatie bespreken om vervolgens dit document te gebruiken om de inzichten en gedachten te ordenen.

Het format Reflectievragen Blijven Leren is ideaal om in groepjes te gebruiken. Het is eigenlijk een soort intervisiemethode, maar dan spelenderwijs met losse kaarten. Print de kaarten en lamineer ze om ze te kunnen hergebruiken. De volgorde van de vragen staat niet vast en de vragen zorgen ervoor dat de situatie van allerlei kanten wordt belicht. Het is dus wel belangrijk dat de leerlingen voorafgaand een situatie in gedachten nemen. De inzichten kunnen bijvoorbeeld opgeschreven worden op het format dat hiervoor is genoemd. Je kunt het format dat ik nu ga toelichten gebruiken, ter voorbereiding op de werkvorm. 

Het format Reflectie voor intervisie gebruik je voordat je een intervisie doet met je leerlingen. Dit kan dus super goed gebruikt worden voor de vorm waarin je met de reflectiekaarten gaat werken. Het idee achter het format is dat leerlingen voordat ze een situatie inbrengen, rustig nadenken over een situatie die ze hebben meegemaakt. Je kunt je leerlingen allemaal het A4 laten invullen om ze vervolgens hun situatie voor te laten lezen. Aan de hand van die ronde, wordt bepaald welke situaties besproken zullen worden.

Je kunt het format Mijn eerste stagedag gebruiken om terug te kijken naar de eerste stageweek. De leerlingen schrijven op welke werkzaamheden ze hadden, wie hun collega’s zijn en hoe ze die hebben ervaren, wat ze hebben gedaan en wat ze hebben gezien. Deze reflectievragen helpen om een beeld te vormen van de eerste stage-ervaringen. De leerlingen kunnen uitwisselen hoe hun stage was. Je kunt op basis van de antwoorden doorvragen. Hoe was het om (XX) uit te voeren op je stage? Welke vragen heb je over jouw taken binnen je stage? Wat zou je van welke collega kunnen leren, denk je? 

Het format Hoe zet jij je energie in? is bedoeld om je leerlingen bewust te maken van hun ‘energieverbruik’. Waar gaat hun energie naar uit? Zijn ze daarmee tevreden of willen ze iets veranderen? Hoe kunnen ze daarin andere keuzes maken? In dit format is het energie inzetten neutraal. Je kunt er ook voor kiezen om te speken van energiegevers en energievreters. Maak daarvoor een vergelijkbaar format en pas het iets aan.

Feestdagen/vieringen

Als de feestdagen eraan komen wordt er vaak van alles en nog wat georganiseerd binnen scholen. Met onderstaande downloads kun je aandacht besteden aan terugkijken en vooruitblikken. De eerste download is bedoeld om in tweetallen uit te voeren. Je laat je leerlingen met elkaar in gesprek gaan over het afgelopen – en het nieuwe jaar en vervolgens vertellen ze elkaars verhaal plenair. Deze werkwijze is speelser dan wanneer de leerlingen individueel werken en je stimuleert zo dat de leerlingen goed naar elkaar luisteren en ook interesse tonen in elkaars verhaal.

Bij het inspiratiebord kunnen je leerlingen creatief aan de slag met tijdschriften, afbeeldingen, tekeningen en teksten om hun doelen te formuleren voor volgend jaar. Je kunt deze opdracht prima koppelen aan leerdoelen voor het nieuwe stagejaar, wees creatief in toepassingsmogelijkheden!

Het kerstdobbelspel is een variant op het kennismakingsspel. De vragen zijn nu gebaseerd op terugkijken en vooruitblikken. Een leuke activerende werkvorm om het jaar af te sluiten. Kan prima onderdeel zijn van verschillende activiteiten in een afrondende mentorles voor de kerstvakantie. 

Het oud en nieuw format kun je voor verschillende zaken gebruiken. Leerlingen kunnen hun mooiste herinneringen van het jaar in de kerstballen schrijven of juist hun doelen voor het volgende jaar. Ook kunnen leerlingen elkaar complimenten geven door dat op een kerstbal van andermans papier te schrijven. Je kunt leerlingen laten inventariseren wat ze volgend jaar willen bijleren en hoe ze dat gaan doen. Het is net hoe jij de download wil inzetten.

Doelen stellen en evalueren in de klas

In het onderwijs werk je met doelen in de les. Je kiest voor leeractiviteiten die aansluiten bij de doelgroep en die ervoor zorgen dat de leerlingen de doelen behalen. Doelen heb je als klas, maar ook als individu. In een tijd waarin in het onderwijs steeds meer gekeken wordt naar individuele leertrajecten, waarin leerlingen steeds meer moeten kunnen bepalen aan welke doelen ze willen werken, is het handig om daar ook in je onderwijs aandacht aan te besteden. Dat kan op veel manieren. Ik deel een aantal downloads die laagdrempelig zijn en waar je mee kunt starten.

In het basisonderwijs wordt veel aandacht geschonken aan lezen; op school en thuis. Het format leesdoelen is een hulpmiddel om leerlingen te stimuleren om ook thuis te lezen.

Het format individuele doelen stellen in de klas is bedoeld om leerlingen na te laten denken over hun persoonlijke doelen. Dit kunnen doelen zijn voor hun persoonlijke ontwikkeling zoals bij mentorles, ook kan het gerelateerd zijn aan de lesstof van een periode. Bij de generieke vakken kan dit betekenen dat leerlingen verschillende doelen hebben ten aanzien van het rekenen of hun woordenschat. In het mbo kan dat betekenen dat leerlingen andere doelen hebben ten aanzien van hun werkzaamheden op de leerwerkplek. Het is belangrijk dat je een werkvorm gebruikt om de leerlingen eerst hun doelen te laten formuleren. Kom er vervolgens geregeld op terug en bepaal met de leerling per individueel geval wat kan helpen om het doel te behalen als dit niet gelukt is.

Het Format evaluatie einde van de dag  is een document wat je op groot papier kunt printen zodat je kunt inventariseren wat mensen mee hebben genomen uit de les. Dit is een alternatief op de exit-tickets. Je kunt het document ook projecten op het scherm (Smartboard of Digibord) en de leerlingen naar voren laten komen, zodat ze digitaal kunnen opschrijven wat ze is bijgebleven. Het is leuk om in de les daaropvolgend terug te komen op die punten, zodat de leerlingen meteen weer weten waar het de vorige week over gegaan is. Door dit persoonlijk (met naam) in te laten vullen, kan je ook per leerling zeggen wat ze hadden meegenomen waardoor je direct contact maakt met de klas.

Het Format Doelenroos kan je gebruiken voor verschillende doelen. Leerlingen kunnen zelf bovenaan de opsommingspunten een onderwerp schrijven met daarbij de doelen die ze daarvoor opstellen. Elke keer als een doel behaald is, kleuren ze een deel van de roos in. Je kunt bijvoorbeeld doelen hebben per vak, per vaardigheid, op het gebied van kennis,… Net waar de leerling aan wil werken of wat jij de leerling adviseert. Het is goed om de leerlingen deze doelen met gebruik van een werkvorm op te laten stellen en wekelijks te kijken hoe het gaat met de doelen. In het basisonderwijs kunnen de doelen op de doelenwand hangen, in het voortgezet onderwijs en mbo kunnen de ingevulde doelkaarten in een portfolio geplaatst worden.

Via Instagram kreeg ik de tip om een download te maken voor ‘wat er aan het einde van een les is blijven plakken’. Daar is het format blijven plakken voor gemaakt. Je kunt aan het einde van de les vragen of leerlingen daar hun leerwinst opplakken met gebruik van een post-it. Je kunt dit ook aan het einde van een lessenblok doen of nadat je themalessen hebt verzorgd.

Aan het einde van het schooljaar is het waardevol om te evalueren, hiervoor heb ik de formats evalueren schooljaar PO/VO/MBO ontwikkeld. Per onderwijsvorm een net iets anders vraagstelling om aan te blijven haken bij de doelgroep. Laat de leerlingen hem individueel invullen (eerst nog zonder naam) en in het lokaal ophangen. Kunnen we raden van wie welke is? Of laat de leerlingen hun jaar presenteren aan de hand van dit format, leuk om ze er ook beelden bij te laten verzamelen voor die presentatie. Uiteraard kan het ook als opdracht in een portfolio opgenomen worden.

Overige downloads voor in de les

De volgende downloads zijn van uiteenlopende aard. De kwaliteitencirkel is een middel om je studenten/leerlingen te helpen om een inschatting te maken van hun eigen kwaliteiten. Als tip wil ik je meegeven om de nabespreking zorgvuldig te doen. Studenten/leerlingen kunnen het lastig vinden om een norm te bepalen. Door hierover het gesprek te voeren, ontdekken ze meer waar ze goed in zijn en waar ze misschien nog in willen groeien. In mijn optiek is een dergelijke opdracht alleen relevant als je ook iets doet met de opgehaalde informatie. Denk dus voorafgaand aan de vorm na over wat je met de uitkomst wil doen.

De placemat is een oude goude werkvorm die je op veel manieren kunt inzetten. Ik heb er daarom voor gekozen om alleen ‘onderwerp’ in het midden te zetten, zodat je de studenten zelf kunt laten opschrijven waar het op dat moment over gaat. Je kunt de placemat individueel laten invullen, dan bedenk je 4 vragen (voor elke hoek 1) waar ze antwoord op zullen geven. Ook kan je de hoeken gebruiken voor groepswerk, dan werken ze dus in viertallen en heeft elke student een hoek tot zijn/haar beschikking om in te vullen. Dat kan handig zijn bij de inzet van coöperatieve werkvormen waarbij alle individuele studenten een ander onderdeel van een opdracht maken. Je kunt ook bepalen dat de studenten hun voorkennis ieder in hun eigen hoek schrijven. Laat de studenten als vervolg daarop onderstrepen wat de overeenkomsten en verschillen zijn. Ook deze vormen zijn bedoeld om vervolgens een klassikale terugkoppeling te doen of om een vervolgopdracht te doen waarbij de studenten de opgehaalde informatie verwerken.

De Kwaliteitenkaartjes kan je gebruiken tijdens je les om te inventariseren welke kwaliteiten de leerlingen zichzelf en anderen toebedelen. Door leerlingen ook op te laten schrijven hoe dat zichtbaar is, leren ze na te denken over hoe kwaliteiten eruit zien en dus hoe je dat zelf kunt laten zien aan anderen. Ook is de feedback zo concreet en meer waardevol.

Door stil te staan waar iedereen goed in is en dat van elkaar te weten, kan je gemakkelijker een appèl doen op de ander. Dit bespreekbaar maken in de klas en ook ergens visualiseren kan helpen als de klas of individuen in de klas ergens tegenaan lopen. Je kunt ze dan als leerkracht verwijzen naar een klasgenoot voor hulp. Ook kan je een werkvorm met kwaliteiten inzetten bij aanvang van een project of bij een samenwerkingsopdracht. Je kunt de leerlingen de opdracht geven om elkaars kwaliteiten te benutten tijdens het samenwerken zodat ze complementair aan elkaar leren werken. Deze kwaliteitenkaarten kan je evengoed gebruiken in een teamoverleg.

De download Cirkelbrainstorm is geïnspireerd op het boek ‘Denkbeelden’, hierover schreef ik ooit een artikel. Je kunt de leerlingen laten brainstormen en associëren met gebruik van de cirkelbrainstorm. Schrijf in het midden hetgeen waarover gebrainstormd of geassocieerd moet worden en laat ze dan eerst in de cirkel erbuiten opschrijven wat erbij hoort. In het vierkant kunnen ze input van klasgenoten verzamelen (en eventueel verwerken in de cirkel). Ook kunnen ze in het vierkant opschrijven wat er enigszins bijhoort en onthouden moet worden, maar eigenlijk beter bij een ander onderwerp hoort. Bij een nieuwe cirkelbrainstorm is er dan al wat voorwerk gedaan.

Handreflectie

De handreflectie is ontzettend simpel maar altijd een succes. Je kunt er een of twee gebruiken. Wanneer je er twee inzet kan je de leerling bijvoorbeeld de vergelijking laten maken tussen zichzelf en een ander. Welke gelijkenissen zijn er en hoe kan je elkaar vanuit kwaliteiten helpen? Op het format zie je waar de vingers voor staan. Koppel een vervolgopdracht aan de reflectie door wat met de opgehaalde informatie te doen. 

Interactieve posters

De volgende posters zijn goed om in te zetten als je op interactieve wijze wil polsen wat de beginsituatie is van de groep. Je kunt de posters door het lokaal hangen en de studenten/leerlingen stickers geven. Deze plakken ze op een plek op de poster. Ook kan je de poster op het digibord/smartboard projecteren. De studenten/leerlingen zetten dan digitaal een stip (gemakkelijk als je de opgehaalde informatie wil bewaren). De kracht zit hem in de nabespreking. Hierbij kan je:

1. Nog meer informatie ophalen;
2. De klas verbinden door de verbindende elementen te benoemen;
3. Toelichten wat de uitkomst betekent (wat ga jij er mee doen als docent bijvoorbeeld);
4. … Wat kan jij nog meer bedenken?

Je kunt deze werkvorm op verschillende manieren inzetten. Gaan ze meteen aan de slag? Laat je ze eerst met elkaar overleggen? Kijk bij de uitvoering naar wat je graag wil ophalen bij de klas en wat bij de klas past. Persoonlijk vind ik het sterk als je de opgehaalde informatie op een later moment terug laat komen. Bij het indelen van groepjes, bij het aanwijzen van experts tijdens de les of bij het vormgeven van je lesprogramma. Maak dit expliciet, dat geeft de vorm meer waarde.

Bekijk de posters en bedenk welke mooi passen in jouw onderwijspraktijk.

Zin in het nieuwe schooljaar

Wat wil je leren?

Waar ben jij goed in?

Houd het in de gaten

Ik zal geregeld nieuwe downloads delen. Gedurende het schooljaar heb ik vaak nieuwe inspiratie en dat zet ik graag om in goed vormgegeven formats.