Op Instagram struin ik geregeld pagina’s af om nieuwe inspiratie op te doen. Het was een zonnige zaterdagmorgen waarop ik aan het bijtrekken was van een drukke werkweek, toen ik het beste onderwijsboek van 2018 tegenkwam. De titel sprak mij direct aan, want het was ook hoe ik mij op dat moment voelde. De werkweek was zwaar geweest met veel organisatorische zaken. Zaken waarvan ik inmiddels weet dat ze erbij horen, maar waarvan ik me geregeld afvraag hoe je die zo kunt stroomlijnen dat je er minder last van hebt.
Het boek ‘En wat als we nu weer eens gewoon gingen lesgeven?’ gaat over een kwaliteitsaanpak voor basisscholen. In het boek leggen Eva Naaijkens en Martin Bootsma uit hoe je de werkdruk in je school kunt verlagen en hoe je daardoor ruimte krijgt om je vakmanschap te ontwikkelen. Ze presenteren een kwaliteitsaanpak die eenvoudig en efficiënt zal zijn: Enigma. De aanpak zorgt ervoor dat de situaties die op elke school voorkomen gestroomlijnd worden, dat er niet of nauwelijks wordt vergaderd en dat jij als leraar tijd hebt om goed onderwijs te geven. Ik vind het interessant klinken en op Instagram gaven jullie aan graag een review te lezen, vandaar dit artikel.
De problemen van het onderwijs van nu
Eva en Martin schrijven in hun boek dat problemen in het onderwijs zich op dit moment lijken op te stapelen. Om samen oplossingen voor deze problemen te kunnen vinden, moeten problemen binnen de school in hun optiek worden teruggebracht tot eenvoudige vraagstukken. Dat kan alleen als er op de school wordt gewerkt met sterke teams en teamleden. In het boek leggen ze uit wat kwaliteitszorg is, wat de aanpak inhoudt en wat het je oplevert als je de aanpak invoert. Allereerst beschrijven ze problemen in het onderwijs van nu.
Ze trappen af met de ervaren werkdruk. Het gaat om een veelvoud aan documenten dat ingevuld moet worden, waar leraren de meerwaarde niet altijd van inzien. Ook gaat het om de verantwoordelijkheid die leraren voelen voor maatschappelijke vraagstukken. Als tweede de ‘papieren tijger’. Dat gaat over de discussie rondom groepsplannen en de registratiedwang. Als derde de uitval van de startende leraar. Het vierde probleem is onduidelijkheid over het curriculum. Is het curriculum kerndoeldekkend? Als vijfde het passend onderwijs. Een grote groep leraren voelt zich tekortschieten bij de uitvoering van passend onderwijs. Als zesde de kwaliteit van leiderschap. De onderwijsinspectie merkt op dat schoolleiders vaak in moeilijke omstandigheden functioneren en daardoor worden afgeleid van hun eigenlijke taak. Als laatst de professionele organisatie. Uiteraard worden deze problemen in het boek uitgebreid toegelicht.
Wat is de Enigma-kwaliteitsaanpak?
De huidige tijd vraagt volgens Eva en Martin om een andere kwaliteitsaanpak. Een aanpak waarin het primaire proces weer centraal moet komen te staan, waardoor leraren tijd kunnen besteden aan dingen die echt belangrijk zijn: leerlingen, ouders en collega’s. Zij beschrijven dat het in de huidige tijd belangrijk is om een aanpak te hebben waarbij de school een wendbare en creatieve organisatie is en waar het team zelf keuzes maakt.
“Enigma is de schoolbrede kwaliteitsaanpak die bijdraagt aan een sterke schoolorganisatie. Deze aanpak maakt het onderwijs leuker, interessanter en beter. Het kan een leidraad zijn voor leraren en schoolleiders om de visie van de school daadwerkelijk uit te voeren, overzicht te houden, de werkdruk te verlagen en de schoolprocessen te versterken. Het is een fundering voor het verbeteren en behouden van de kwaliteit van het onderwijs. Het geeft een team houvast bij het maken van keuzes en het planmatig uitwerken, evalueren en borgen daarvan. Daarnaast biedt Enigma ondersteuning aan leerlingen. De leerlingkaarten hangen als geheugensteuntjes zichtbaar in de klas. De ouderkaarten vormen een informatiebron voor ouders en leraren”.
Om te zorgen dat er duidelijkheid is over het schoolbeleid en om er zeker van te zijn dat leraren zo veel mogelijk tijd krijgen voor die onderdelen van het primair proces waarbij hun kunde en vaardigheid het hardst nodig zijn, worden de meest gangbare situaties binnen de schoolorganisatie vastgelegd in kwaliteitskaarten.
Enigma bestaat uit twee sporen:
- Spoor 1 is gericht op vakmanschap en professionaliteit
- Spoor 2 is gericht op het vormen van de basis van je kwaliteitsaanpak
Inhoud van het boek
Het boek is heel prettig geschreven en leest gemakkelijk weg. Er wordt vanuit de theorie naar de praktijk gewerkt. In de eerste hoofdstukken wordt de theorie achter de kwaliteitsaanpak toegelicht. Hieronder zal ik de titels beschrijven met tussenhaakjes mijn samenvatting van de inhoud ervan:
- Tijd voor een nieuwe aanpak (problemen in het onderwijs van nu, nieuwe kwaliteitsaanpak, uitleg Enigma met uitgangspunten en oplossing die Enigma biedt’)
- De school zonder werkdruk (tips over hoe je dat voor elkaar krijgt)
- Vakmanschap (wat is het en tips over hoe je dit kunt uitbreiden)
- Bouwen aan je organisatie (concrete tips over kwaliteitskaarten die je kunt maken en hoe je dat vormgeeft)
- Invoeren van de kwaliteitsaanpak (toelichting over wat Enigma kan betekenen voor jouw school en wijze van implementatie)
Wanneer je het boek aanschaft kun je op de website van Uitgeverij Pica ook praktische bijlagen downloaden.
Wat mij zo aanspreekt
Ik vind het belangrijk om kwalitatief goed onderwijs te verzorgen en om organisatorisch zaken op orde te hebben. Het onderwijs wordt door veel factoren beïnvloedt en is daardoor veranderlijk. Je aanpak zal daardoor ook in beweging blijven. Interssant aan Enigma is wat mij betreft dat het je helpt om terug te gaan naar de basis van het onderwijs. Wat doe je en op welke manier wil je dat doen? De kwaliteitskaarten zijn een praktisch hulpmiddel waarvan ik denk dat je het in elke organisatie zou kunnen inzetten.
Zelf werk ik in het middelbaar beroepsonderwijs. Ook daar zie ik kansen voor het ontwikkelen van kwaliteitskaarten. Er zijn processen die structureel terugkomen, waarvan het handig is als er een workflow voor ontwikkeld is. Door er een kwaliteitskaart van te maken, kan je de workflow uitbreiden met een vastgestelde norm. Je beschrijft dan kort wat het resultaat moet zijn van de workflow, zodat het kwalitatief goed is uitgevoerd. Mits goed uitgevoerd, kunnen dergelijke kaarten veel tijd en energie schelen. In het middelbaar beroepsonderwijs heb je daarnaast geregeld met nieuw personeel te maken, afhankelijk van de groei of krimp van de opleiding. Nieuwe collega’s (en startende docenten) zullen de kaarten naar verwachting ook als goed hulpmiddel ervaren.
Ik denk meteen aan hoe de kwaliteitskaarten totstand zouden kunnen komen en hoe de praktische uitvoering van dergelijke kaarten zou kunnen verlopen. Het lijkt mij een heel waardevol proces om als team na te gaan met welke processen we structureel te maken hebben en welke (complexe) situaties we geregeld tegen komen. Door hier samen over na te denken en vervolgens de dialoog te voeren over hoe je daar mee om wil omgaan (of moet omgaan – juridisch gezien) werk je tegelijkertijd aan vakmanschap. Het lijkt mij waardevol hierbij ondersteuning te vragen als dit een nieuwe manier van werken is voor een team.
Meer informatie
Zoals jullie hebben gelezen ben ik te spreken over de aanpak. Ik adviseer jullie van harte om het boek aan te schaffen zodat je met meer toelichting kunt lezen hoe de aanpak werkt en wat het voor jouw organisatie zou kunnen opleveren. Over de schrijvers: Eva Naaijkens en Martin Bootsma hebben samen een vernieuwend onderwijsconcept geschreven, geïnspireerd op de biografie van Alan Turing. In het schooljaar 2016-2017 zijn ze in Amsterdam begonnen met de transformatie van een bestaande basisschool tot de Alan Turingschool. ‘En wat als we nu weer eens gewoon gingen lesgeven’ kan je voor 24,95 aanschaffen bij Uitgeverij Pica.
Heb jij het boek al gelezen? Hoe werken jullie op school aan een goede kwaliteitsaanpak? Zou het werken met kwaliteitskaarten is voor jullie zijn, denk je? Op welke manier zorgen jullie ervoor dat jullie wendbaar zijn als organisatie?
Word ook onderdeel van de Blijven Leren community!
Op sociale media praten we verder over onderwijs en delen we tips met elkaar. Volg Blijven Leren op Facebook, Youtube en Instagram. Wil je meer dan dat? Bekijk hier meer informatie over mijn diensten en samenwerken.
