Als leerlingen bij elkaar in de klas komen, start het proces van groepsvorming. Zoals bekend in de groepdynamiek, vormt een groep zich volgens een aantal fasen. Je kunt dit proces als leraar begeleiden, bijvoorbeeld door gebruik te maken met activiteiten die bijdragen aan een positief groepsklimaat. Onderwijs Maak Je Samen ontwikkelde ‘Groepers vormen’. Het product biedt 40 activiteiten die jij ter inspiratie kunt gebruiken om de verbondenheid binnen de groep te versterken. Lees je weer mee?
Fasen van de groepsdynamiek
De vorming van een groep leerlingen of teamleden verloopt via een aanal stadia. In elke fase heeft de groep bepaalde behoeftes tot verdere vorming. Hierbij de fasen op een rij:
- Fase 1: Oriëntatie
- Fase 2: Macht
- Fase 3: Affectie
- Fase 4: Prestatie
- Fase 5: Afscheid
‘Groepers vormen’, bestaat onder andere uit kaarten die per fase uitleggen wat die fase betekent, wat kenmerken zijn van een groep in die fase en welke rol de leraar in die fase heeft. Handig!
Voorbeeld: In de oriëntatiefase zijn kennismaking en oriëntatie de belangrijkste kenmerken. Deze fase duurt meestal 1 à 2 weken. Het is aan te raden om veel kennismakingsactiviteiten te doen. Leerlingen willen weten wie er naast hen komt te zitten, wat de afspraken zijn en of de anderen hen wel aardig vinden. De groep is in die fase ‘rustig’, leerlingen zijn afwachtend en veelal meewerkend en ze zijn veel bezig met hoe ze overkomen op de ander. De rol van de leraar is in deze fase om leerlingen met elkaar in gesprek te brengen zodat ze kennis kunnen maken, de leraar biedt ondersteuning bij het ontdekken van de omgeving en de leraar geeft de leerlingen het gevoel hebben dat ze erbij horen.
Omgaan met uitdagingen in de groep
Voordat ik wat concrete voorbeelden laat zien van activiteiten, wil ik een aantal uitdagingen bespreken waarover leraren mij wel eens benaderen. De groepsvorming vind ik een interessant proces en groepsactiviteiten doe ik met plezier. Ik kan genieten van het samenbrengen van leerlingen, omdat ze vaak veel van elkaar kunnen leren en ook veel aan elkaar kunnen hebben tijdens een opleiding. Het is wel zo, dat je in elke groep groepsdynamische uitdagingen tegenkomt. Dit kan vrij snel gebeuren of wat langer duren. Mijn ervaring is dat het goed stroomlijnen van deze uitdagingen begint bij het observeren van je klas. Wat zie je gebeuren en wat betekent dat?
Groepsnorm leerlingen vs. norm van de leraren
Vaak is het bovenstaande al heel ingewikkeld. Hoe interpreteer je namelijk wat je ziet? Het is bij mij vaker voorgevallen dat ik bepaald gedrag niet wenselijk vond omdat ik er een bepaalde betekenis aan koppelde, terwijl de groep niet raar opkeek van het gedrag en het ook niet storend vond. Wat doe je dan? Zorg er in elk geval voor dat je in contact blijft met je doelgroep. Dat je de groepsnorm zoals zij die stellen leert kennen. Als lerarenteam kun je bespreken wat jullie zien in de klassen en hoe je daar als team tegenaan kijkt. Wat verwacht je van een leerling? In welke mate wil je bijsturen of kun je het op z’n beloop laten? Hoe wil je het gesprek aangaan over gedragingen die niet wenselijk zijn? Welke activiteit of interventie wil je inzetten? En op welke manier kun je dat zo doen, dat het meer is dan een losse handeling met weinig resultaat?
Als leraar zorg je (samen met de klas!) voor een veilig leer- en werkklimaat. Het is ook belangrijk dat je hierbij rekening houdt met hetgeen waartoe je de leerling opleidt. Het uitgangspunt zal dan moeten zijn dat leerlingen zich veilig voelen en dat ze tot leren kunnen komen. De houding die je verwacht zou moeten aansluiten bij het beroep of de sector waarvoor je ze opleidt en uiteraard bij hun rol in de maatschappij. Door in gesprek te blijven over gedragingen kun je de leerlingen stimuleren om na te denken over hun gedrag. Volgens mij is dat een heel mooi startpunt. De leerlingen na laten denken over wat ze willen bereiken en hoe ze willen overkomen.
Onvolledige groepen
Een andere uitdaging waar je voor kunt komen te staan is dat groepen incompleet zijn. Dit heeft haar weerslag op de veiligheid binnen de groep. Het kan ook zo zijn dat je met uitdagingen in de groepsdynamiek kampt en dat je nooit de volledige groep bij elkaar hebt om activiteiten uit te voeren. Lastig! Ik zal er in dat geval voor kiezen om te achterhalen wat maakt dat leerlingen er niet zijn. Nodig ze uit op gesprek of bel ze op. Niet om ze boos aan te spreken, maar om interesse te tonen. Luister naar de leerling en denk mee als er problemen zijn waardoor de leerling er niet is. Blijf investeren in een fijne groep door activiteiten te ondernemen met leerlingen die er wel zijn. Je wil uiteindelijk dat de leerlingen die er zijn zich op hun gemak voelen en tot leren komen.
Onveiligheid binnen de groep
In onveilige groepen is het vaak zo dat leerlingen individueel willen werken. Ze geven aan geen interesse te hebben in anderen. Bij zulke groepen zou ik het onderlinge contact langzaam opbouwen, bijvoorbeeld door korte lesopdrachtjes in twee- of drietallen te doen. Die groepjes kun je afwisselen. Daarnaast kun je activiteiten inzetten die veilig zijn. Hiervoor bekijk je dus weer goed je groep en overleg je eventueel met collega’s welke ideeën geschikt zijn. De werkvormen an sich zijn niet het doel. De behoefte van de groep ondersteunen, dat moet het doel zijn.
Hoe je op een slimme manier groepjes kunt maken? Daarvoor is een ander product ontwikkelt: ‘Groepers maken’. Vind meer informatie over dat product in dit artikel.
De activiteiten
In ‘Groepers vormen’, worden er per fase verschillende activiteiten gedeeld. Allereerst wordt kort uitgelegd hoe de activiteit uitgevoerd moet worden, ook worden er tips gedeeld om de ervoor te zorgen dat de uitvoering succesvol verloopt. Ter illustratie zal ik 2 voorbeelden geven.
Jouw favoriete
Fase: Oriëntatiefase
Benodigdheden: Digibord, pen en papier
- Kies een onderwerp, bijvoorbeeld liedjes
- Laat alle leerlingen een lievelingsliedje opschrijven en laat ze de briefjes inleveren
- Pak vervolgens een briefje en speel het nummer af (bijvoorbeeld via YouTube)
- De groep moet raden wie dit liedje heeft opgeschreven
- Als de leerling gekozen is, vertelt hij/zij waarom het liedje gekozen is, welke herinnering erbij hoort en wat er zo leuk aan is.
Tip: Je kunt deze activiteit ook doen met lievelingseten, films/series, beroemdheden, vakantielanden enzovoort.
Eenmaal, andermaal, verkocht!
Fase: Prestatie
Benodigdheden: Prikbord
- Hang in de klas een prikbord op
- Op dit bord mogen leerlingen briefjes ‘prikken’ als zij hulp zoeken of als ze hulp aan anderen willen aanbieden
Op een briefje zou het volgende kunnen staan:
Aangeboden: hulp bij rekenen. Gezocht: iemand die mij kan helpen bij spelling
De leerlingen kunnen hierdoor hun eigen talenten en kwaliteiten inzetten en elkaar onderling hierop aanspreken. Door het in een digitale leeromgeving te hangen, kunnen leerlingen ten alle tijden zien wie/waar goed in is.
Waarom het product mij aanspreekt
Ik word sowieso enthousiast van werkvormideeën omdat ik erin geloof dat het handig is als je als docent een breed repertoire aan werkvormen hebt. Het mooie aan dit product is dat het om activiteiten per groepsfase gaat. Hoevaak krab jij jezelf wel niet achter de oren als je iets in de klas meemaakt? Geregeld hoor ik leraren benoemen dat ‘een groep duidelijk in een andere fase van de groepsdynamica zit’. De vraag is op zo’n moment wat je als leraar gaat doen om de groep te begeleiden tijdens dit proces. De activiteiten van ‘Groepers vormen’ zijn daar erg handig voor. Ook valt mij op dat de werkvormen eenvoudig toe te passen zijn en daardoor erg toegankelijk. Fijn voor elke docent.
Meer informatie
Je kunt Groepers Vormen kopen bij Onderwijs Maak Je Samen voor €19,95 inclusief btw. In combinatie met Groepers Maken betaal je €24,95. Leuk om te weten: In samenwerking met Onderwijs Maak Je Samen ontwikkelde ik ook een aantal werkvormen voor een professionele leercultuur. Bekijk de 10 werkvormen hier.
Word ook onderdeel van de Blijven Leren community!
Op sociale media praten we verder over onderwijs en delen we tips met elkaar. Volg Blijven Leren op Facebook, Youtube en Instagram. Wil je meer dan dat? Bekijk hier meer informatie over mijn diensten en samenwerken.
