In de kringen waarin ik me begeef, zie ik dat er meer aandacht komt voor de wijze waarop kinderen leren en welke vaardigheden daarbij nodig zijn. Deze vaardigheden worden executieve functies genoemd. Het trainen van deze vaardigheden is een mooie aanvulling op het onderwijs, onder andere omdat ze voor een groot deel het schoolsucces van een leerling kunnen bepalen. Ik was razend enthousiast toen ik het boek ‘Speel je vaardig’ tegenkwam van Heidi van der Westerlaken-Vriens. In dit boek legt zij uit hoe spellen kunnen worden ingezet om executieve functies te ontwikkelen. Ze bespreekt verschillende typen spellen en deelt een breed scala aan spellen met je. In dit artikel vertel ik er meer over. Lees je mee?
Wat zijn executieve functies?
Eerst even een korte toelichting op het begrip ‘executieve functies’. Dit zijn de vaardigheden die je nodig hebt om te leren. Het gaat om gedrags- en denkvaardigheden. Richard Guare en Peg Dawson (2010) hebben zich in dit onderwerp verdiept. Zij onderscheiden de volgende executieve functies:
Gedragsvaardigheden
- Respons-inhibitie: nadenken voordat je iets doet
- Emotieregulatie: emoties reguleren om doelen te behalen of gedrag te controleren
- Volgehouden aandacht: aandachtig blijven, ondanks afleiding
- Taakinitiatie: op tijd en efficiënt aan een taak beginnen
- Flexibiliteit: flexibel omgaan met veranderingen en tegenslag
- Doelgericht gedrag: doelen formuleren en realiseren zonder je te laten afschrikken
Denkvaardigheden
- Planning/prioritering: een plan maken en beslissen wat belangrijk is
- Organisatie: informatie en materialen ordenen
- Werkgeheugen: informatie in je geheugen houden bij het uitvoeren van complexe taken
- Timemanagement: tijd inschatten, verdelen en deadlines halen
- Metacognitie: een stapje terug doen om jezelf en de situatie te overzien en te evalueren
Waarom aandacht voor executieve functies zinvol is
Zoals beschreven hebben gedrags- en denkvaardigheden invloed op schoolsucces. Je kunt je voorstellen dat een leerling die moeilijk om kan gaan met fouten eerder stagneert tijdens het leerproces, dan een leerling die kijkt naar wat hij/zij ervan kan leren en dat ook oppakt. Ook kun je je voorstellen dat een leerling die goed overzicht kan houden over te maken toetsen en verslagen, gemakkelijker een toetsweek ingaat dan een leerling die geen idee heeft wat hem/haar te wachten staat.
Ook in mijn klassen zie ik grote verschillen in bijvoorbeeld emotieregulatie en taakinitiatie. Sommige leerlingen worden heel snel kwaad tijdens een samenwerking, terwijl anderen het oplossen met een gesprek. Ik zie leerlingen die direct aan het werk gaan nadat ik ze instructie geef en leerlingen die maar niet lijken te kunnen beginnen. Vaak verbloemen leerlingen wat ze niet kunnen met ongewenst gedrag. Het is ook voor hen fijn als je ze helpt om te kunnen starten zodat ze net zoals anderen lekker meekomen tijdens de les.
Soorten spellen en hoe je daarmee werkt als leerkracht
Heidi maakt in het boek een duidelijk onderscheid tussen verschillende soorten spellen:
denkspellen voor 1 speler, strategische denkspellen, coöperatieve spellen en reactiespellen. De uitsplitsing is helder gemaakt met tabbladen en per type spel legt ze uit hoe het een bijdrage levert aan de ontwikkeling van executieve functies.
Ze deelt per categorie, allerlei spellen. Per spel geeft zij aan:
- Aantal spelers
- Leeftijd
- Doel
- Voorbereiding
- Spelverloop
- Het einde
Je kunt daarnaast per spel een QR-code scannen, die je verwijst naar een YouTube-video waarin het spel nogmaals wordt uitgelegd.
Hoe je ermee werkt als leerkracht? Heidi geeft dus aan hoe het spel verloopt en hoe je het voorbereidt. Ook legt ze uit dat het zoals bij elke interventie in de klas, belangrijk is dat de leerkracht de leerling begeleidt, met de leerling evalueert op het proces en de vorderingen bijhoudt. Je kunt je leerlingen spellen zelfstandig laten spelen, maar niet helemaal alleen. In het boek wordt uitgelegd dat het begint met signaleren. Heidi maakt inzichtelijk hoe je dit kunt doen. Daarnaast wordt uitgelegd hoe je vorderingen bijhoudt met bijvoorbeeld bijgevoegde registratiebladen.
Wat ik van het boek vind?
Dat spelen en spellen bij kunnen dragen aan leren, was mij bekend. Ik merkte wel bij leraren (ikzelf had dat ook) dat het een zoektocht kan zijn om een spelelement effectief in te zetten in je klas. Dit boek helpt je daar enorm bij. Zoals Heidi beschrijft is het onhaalbaar om alle spellen te verwerken in dit boek; er komt van alles bij en er verdwijnen ook spellen. ‘Speel je vaardig’ is een mooi startpunt voor leraren om spellen bewust in te zetten. Ik zeg expres ‘bewust inzetten’, omdat dit boek je uitnodigt om naar je doelgroep te kijken en passend bij hun leerbehoefte een spel uit te kiezen die gaat helpen om bepaalde executieve vaardigheden te oefenen. Dat Heidi voor de volledigheid ook informatie geeft over het signaleren en het registreren, vind ik erg helpend.
Los van de inhoud, vind ik dat het boek fijn is vormgegeven en overzicht biedt. Een mooi naslagwerk voor als je met je team aan lesvoorbereiding doet en een spelelement wil toepassen.
Het kan lastig zijn om te bedenken welk spel bij je doelgroep past. Ook heb je in het onderwijs vaak te maken met grotere groepen, waardoor je veel spellen nodig hebt. Ook kan het lastig zijn om de spellen succesvol uit te voeren. In het beroepsonderwijs kun je de spellen ook spelen, alleen vergt het daar mogelijk een wat uitgebreidere instructie waarin je het doel duidelijk uit kunt leggen.
Toepassingsmogelijkheid voor in grotere groepen
Uiteraard heb ik nagedacht over een manier om spellen in te zetten in grotere groepen. Het zou namelijk zonde zijn als dat je weerhoudt van het spelen van spellen in de klas.
Je kunt de tijd nemen om te signaleren welke executieve functies er bij wie mogelijk ontwikkelt zouden moeten worden, bijvoorbeeld omdat een bepaalde groep leerlingen telkens tegen dezelfde dingen aanloopt. Op basis daarvan kun je groepjes maken en de leerlingen in groepjes spellen laten spelen. Jij rouleert tussen de groepen door om dit proces te begeleiden. Dit kun je bijvoorbeeld doen op vrijdagmiddagen of in activiteitenweken.
Een andere optie is om de leerlingen met ouderejaars leerlingen te mengen. De ouderejaars kunnen de leerlingen helpen tijdens het spel zodat ze extra geholpen worden met bijvoorbeeld het doorzetten, het doelgericht werken of het organiseren. In dat geval werk je in duo’s waarbij de een van de ander kan leren. Dit kun je met ouderejaars doen, omdat zij dan een soort expertrol op zich kunnen nemen. Uiteraard kan dat ook binnen de klas zelf door leerlingen te mixen.
Hoe Heidi in grotere groepen met spellen werkt
Bij Heidi op school zijn er ook groepen die werken met een roulatie-systeem. Zij hebben elke dag ongeveer een half uur de tijd om ermee te werken. Eén (of twee) van de onderdelen is dan een spel. De rest van de klas werkt gelijktijdig aan een rustigere, zelfstandige opdracht waardoor de leraar zich kan richten op de groepjes die met een spel werken. Zij geeft aan dat je door iedere dag even tijd te nemen voor spel, iedere week door alle leerlingen met een spel gewerkt wordt.
Wat zij ook wel eens doen, is een spel mee naar huis geven. De leerlingen bereiden het spel voor. Degene die het spel mee naar huis had, heeft het thuis kunnen spelen en daarna kan hij/zij het uitleggen aan andere leerlingen. Dat de leerlingen thuis het spel kunnen spelen, vinden ze erg leuk.
Ik ben benieuwd, hoe zou jij dit aanpakken in je klas?
Meer informatie over het boek
‘Speel je vaardig’ is een praktisch boek voor leerkrachten, trainers en coaches die met hun leerlingen willen werken aan de ontwikkeling van denk- en gedragsvaardigheden. Het boek is geschreven door Heidi van der Westerlaken. Je kunt het boek kopen op deze website voor €29,95 excl verzendkosten. Samen met Margot van Dé Spellenwinkel Breda, verzorgt Heidi ook workshops. Daarover kun je hier meer informatie vinden.
Word ook onderdeel van de Blijven Leren community!
Op sociale media praten we verder over onderwijs en delen we tips met elkaar. Volg Blijven Leren op Facebook, Youtube en Instagram. Wil je meer dan dat? Bekijk hier meer informatie over mijn diensten en samenwerken.
